Search This Blog

Friday, October 28, 2011

Matric exam tura inpuahchahna hnaisailo!

Shillong lama lehkha zirlai te kha chuan tlangval rilru ka put loh mai bakah, lehkhazir khan rilru a luah bawk a vantlang chunglam ka ni ve thin. A hmasa lama ka ziak tawh ang khan, high sikul inelnaah pawh "Great Men Contest" tih hming chawi a general knowledge intihsiaknaah pawh kan sikul aiawhin pakhatna te pawh kalo la ve tawh a ni.

High sikul zawh hmain Mizoram kalo hawng ta kha a ni a, ka nu-in, "I boral dawn anih hi," min tih kha a takin ka hmuchho nghal ani ber awm e!

Pu Vanlalzâwma (fam), Aizawl college lecturer hova AJAS (Aizawl Juvenile Aid Society), Pu V.Roshiama ( a sipel dan) inhnuaia an dinah chuan sikul pangai kal peih tawhlo ho chuan private sikul angin lehkha kan zir thin a. Hetah hian tun hnua lar tak, Zosangliani (zaithiam) te ang milar pawh an tel a ni. Hetih lai erawh hi chuan ala zai lar lo aniang, a zaithiam tih pawh ka la hrelo hrim hrim.

Tichuan, Government High School, Chanmariah chuan matric chu private in ka va exam ve ta a. Rosangaliana (fam) Pu Sangzuala (fam) ex-minister tupa, Pi Laldingliani , Kulikawn veng tuna Chennai lama awmta te chu hemi kuma exam ve ka hriatte an ni mai awm e.

Engpawh nise, ka thianpa Rosangliana nen chuan exam hallah chuan sipai rum tlawm ber quarter um kan aklut a (a tlawmber ka ti nangin a man ka hre tawhlo, kan lei dawn khan a man tlawm ber kan dil tawp tih erawh kala hria!). Rosangliana chu ka hmaah a thu a, exam laklawh lai chuan ka khup a rawn khawng leh zauh thin a; zu kha min dil a ni.

A chhanna lehkha phen chung chuan a in ru ta pek alawm mawle. Exam vengtu, high school zirtirtu chalngalh tak, luhreng (a hming ka hrelo) chuan a hnar a rawn len vut vut a Rosangliana chu a rawn kawk ta chat mai le. Ani chuan zu a in em ni tih a zawt nghal chawt mai a. Rosangliana chuan, "Sir, ka in alawm, mahse min hrethiam hram teh, ka ziak uluk poh leh a thler tam mai," tiin a chhanna lehkha hniar fuap chu a hmuh a. Zirtirtu pawh chuan, exam hall chhungah in tawh lo turin a hrilh a, a kalsan ve mai bawk a. Khami tum zet kha zawng lungphu a rang duh pap pap hle a ni.

Result a rawn chhuak a ka fail chiang ngei mai, subject 3 emaw laiah ka inziak kai zo talo anih kha. Hemi tum hian Rosangliana hi a inziak kai niin ka hria, ka hresual em lovang chu maw!

Tichuan leh, a kum leh atan chuan Synod high school zirtirtu, Sir Zâma, Thakthing damveng hnenah Math tuition lain bul ka tan tha leh ta a. Tha taka chutia kan inzirtir lai chuan, Upper Khatlaah kan thiannu Chhawk-i (fam) te inhnuaiah chuan study camp nei turin tlangval dang engemawzat kan inpulut ta a. Khatia kan inpulut ta kha kan awmdan hria chuan ropuilo minti hlawm ngawt ang le. Sir Zâma chuan blackboard-ah chhiarkawp a chawk a. Keini ho chu sikul thuthleng leh dawhkan ang hmanga thu chuan kan lehkha zirlai bu kiangah zu um kan inchhawp thin. Chhiarkawp chawh pahin kan lem leh khelh thin a, kan ropuilo hlawm viau a ni.

Kan study camp neihna kawmthlang chiahah chuan ka thiante in a awm a. Sir Zâma muthilh hnu hian kan study camp neihna atang chuan buara hruiah hian lungte ka thlung a ka zuk khaithla ta thin a. Chumi buara hruai hmawrah chuan ka thianpa chuan Afghani Charas (Hashish) alo tawn thin a, chumi chu khai chhovin kan zu khu tulh tulh thin. Lehkha zirlam aiin kan rilruah chuan nuamtawlna lam a khatliam a, kan hnaisailo hlawm hle. Tumkhat phei chu chhungkaw zahawm tak fanu chu a zirtir hnathawhna atangin ka va chah chhuak a. Ka damlo emaw ti alo kal chu, ka a toothpaste la phuan buah chuan kalo chhawn vel. Tun hnua ka ngaihtuah let leh hian ka la zak fo mai!

Hemi kum hi chuan J.L. High School lamah exam turin ka inbuatsaih a. Matric ziak nawn zak zak ka ni bawk a zu dawr thiannu Thangte-i ten JL sikul chhak maiah an lo nei bawk nen, exam tura kal ka phur thei ngei mai. Keia exam tur kal chuan Honey Bee (Brandy) um khat emaw um hnih emaw ka pai thla ta thin a. Chumi chu sikul chhak tuikhur kiangah ka thukru thin. Nikhatah subject hnih exam a awm chuan chhun chawlhah tuikhurah chuan ka han in thin a, anih loh chuan ka pai haw mai thin bawk.

Chutia brandy pai fo ka nih vang chuan tumkhat chu exam hall ah ka chatthla ta roh pek a. Kalo hnar deuh ni ngei tur a ni. Ka kianga thu chuan min nghawk thova, kan hawi chhuak chu an lo nui tha hlawm a. Kan hawi kual a, kan meng rum vel ringawt pek a, zahna chang reng ka hrelo.

Exam result alo chhuak leh ta. Hemi tum hi chuan ka inziak chhuak ve ta tlat mai le. Avan mak tak em! Ka chhungte pawhin mak anti ngang aniang, lawm (celebrate) sak min tum ta nghe nghe a. Khati bûk bûk a awm e tilo chuan chhiarkawp a chaklo tak tak kha inziak kai zolo kan awmin ka hrelo. Sir Zâma kha inzirtir alo thiam hle ani ngei ang!

Engpawh nise, pass lawm kan tum kar chuan Aizawlah curfew a awm ta tlat mai le. Thianpa, U Val-a/Valkebaia (fam) nen chuan kan lo duang lawk ve nasa mai si kan mangang hman hle mai. Mahse, u Val-a te nen chuan sawmbikte tan curfew pass kan va dil hlawhtling ta hlauh mai le.

Tichuan, kan kawtlai zimte chu tarp' in kan khuh vek a, kopang pawh chutiang tho chuan. Kan kawmchhak lam leh kawtlai kil tinah sound box kan dah kual duah a. Tape deck Philips chhuakthar chu kan inchhawp chhuak ve ta ran a ni. Zan lamah chuan ka nu leh ka pa te lo chhuakin ka pa chuan, "Henry, 'Dancing in the street' kha han play teh khai. I nu nen kan lo lam ang e," a ti a, min chawk phur hlawm hle mai.

Ka chhungte an kalbo ta tihah chuan zu chu mi pakhatah um khat zelin kan sem ta a. Hei hi sem buai a awmloh nan, mi pakhat share-ah umkhat zel kan ti ta kha ania. Zu inchuh/duham an awm ta lemlo, kan tihdan hi a tha phianin ka hria.

Zanrei ani tawh a, kan phur tulh tulh mai si, Aizawl fan kan rel ta hlawm a. Ka chhungte hriat lovin kan chhuak ta alawm le. Curfew pass kan nei theuh si a, music ring taka play chung chuan Aizawl kan fang ta a. Police hovin min lo phar-ding fova, curfew pass kan hmuh zel a, min ngei hmel thei khawp mai lehnghal a. Kan vawihnih kual vel naah chuan Kulikawn OC chuan min pharding lehin, "Henry, minute 5 tal ka khung duh che..." min ti ta a. Ngaihdam kan indil hrep hnu chuan thawm reh takin mahni inlam theuh kan pan ta hlawm a ni.

A chet ropui loh theih fia fia hle mai.

Tlipna: Tu tihdan takah emaw, hetiang lam hawi reng reng tuman ti velo turin ka duh a ni. English-in, "Do not try this at home" an tih chi kha niin ka hria.

Saturday, October 22, 2011

Duhthusam

Ka chanchin hmasa lama ka ziak tawh ang khan, middle school zawh dawn lam atangin Shillongah lehkha ka zir ve tan a. Ramdanga lehkha zir e tilo chuan kan tlin tawk angin Salesians of Don Bosco te enkawlna hnuaiah ka awm thin. Don Bosco salesian te hian an thawh ber chu, St. Don Bosco in mirethei zawkte a enkawl emaw, lehkha a zirtir thin angin, "Salesian" te hian a hnung zuiin Pathian tan rawng an bawl thin a ni. Chumi te enkawlna hnuai, Don Bosco Technical school a an hostelah awmin, an mahni enkawl tho, St.Anthonys school chu ka lehkha zirna thin a ni a.

Kan sikul leh hostelah hian English lo hman khap tlat anih bakah, keimah leh Ramthlengliana (Mathlenga MPS) te chu Mizo awm chhun kan ni mai thin a. A hnu erawh chuan Laithangvunga, Keitum khua leh Fela, Serchhip lam te chuan min rawn fin leh bawk a. Pawl zat leh pawl thenhranna (class/section) te a inan loh thin avangin Mizo tawnga han inbiak ruk na hun tur pawh avang hle thin. Chawlh a awm lahin ka thianpa Thomas Lim (Chinese) , tuna St.Anthonys college a leturer leh Meghalaya Times neitute in kha ka chawlh (holiday) hmanna ber pakhat a ni bawk.

Mizoram ka haw leh ta kha a ni a. Ka haw tirh khan Mizo tawng lo hmang tam thinlo ka nihna chu ka hriat lovin midang chuan an lo hailo khawp mai a. Chuti chuan fiam ka tawk ve thin a, midang hriat lovin a zahthlak duh hle thin. Mizo tawng ka pai lova, thumal sawi fuh chiahloh kalo nei zeuh thin ani maithei e!

Engpawh nise, hmasawn ka tum ve reng a! Ziak erawh tun thlengin thiam tak tak tih awm thei hrihlo mahse, hma erawh ka sawn ve zel chuan ka inhria. Kum khat emaw college kan kal ve hnu phei kha chuan, debate neih dawn te hian a phusa pawlah ka tang ve tawh a ni. Khatiang hun atang khan mahni tawng thiamloh pawizia te, kan fate kan fuih fo na tur anih ziate, hnamdang ngaisang bik ngawt zel lova mahni hnam chawisan tumna hian ka rilru hi a luah chho tan ta em em mai a ni.

Ka nunkawng chhovah bumboh leh thlirkir zahthlak tak tak awm teuh mahse, MIZO tihah hian ka rilru a lian hle thin thova, Mizoram aia ram hmangaih theih ka nei ngai bawk hekin ka ringlo. "Mizoram" kan ti bik nangin, ka thisen zawmpui, Bangladesh, Burma, Manipur etc. a awm te hi enhranna ka nei ngai lova, ka nei ngai bawk hek lovang. Kan chipui, kan thisen zawmpui anni tlat!

Ka ngaihdan chuan, keimahni mimal theuh mai hian kan fate emaw kan chhung leh khat te leh ngamtlak te chu ngaihzawng an neih dawn thlengin, "Hmangaih tur chu Zohnahthlak ngei aw," tih hi kan hna niin ka hria. Chutiang chuan, "Mizo tam zawk te hian kan fa te emaw kan unau te emaw hi duhsakna angin fuihna tawngkamin inhrilh tawn fo thin thei ila," tih hi ka duhthusam a ni.

Kan chhungte leh kan fate Zohnahthlak ngei nei tur leh an fate pawh Mizo tawng zirtir hram hram tura kan fuih hi kan tih makmawh niin ka hria. Hnamdang nei emaw, duh loh angin lo awm ta pawh nise, za a za a (%) han teh chuan fuih fa tam takin, chhungte leh thiante fuihna chu an pawm zawkin ka ring tlat a ni. Anlo pawmlo ta a, hnamdang an lo nei anih pawhin kan enhrang tur ani chuang lovang. Kan duhthu zelin khawvel a kal lova, chhungte mah nise ngaihtuahna hrang nei theuh kan ni tih kan inhriatsak a pawimawh bawk ang. An lo in hmangaih chuan a tha hleah ka ngai tho mai.

Mizo tawng kan thiam mai bakah, hnamdang pawhin an thiam fo zawk hi ngaih pawimawh a tha hlein ka hre bawk. Hnamdangin kan tawng an hman chuan kan tawng/kan hnam min chawisang a ni a, a ngaithlatu Mizo tan pawh a nuam viau thin reng a ni. Chuti ni lova, kan fate mahni tawng an thiamloh kan pawisak loh chuan kan hnam kan hmusit tihna thleng pawhin a kawk thei hial awm e.

Ka sawi leh duh pakhat chu, "Ram leh vun rawng atanga mi ngaisang mai lovin, mimal a thlirin midang kan ngaihdan/hmuhdan i siam zawk ang u," tih hi a ni.

Hnam changkang kan tihte hi engvanga changkang nge an nih? An pi leh pute an taihmakna, an tumruhna leh beidawng lova hmalam an pen luih tang tang vang a ni. A hun takah an tangrual a, hnam chak leh zahawmah an insiam mai thin. Chutiang chu Zohnahthlak te hi kanni ve thei tih i ring ngam ang u! Hnamdang ngaihsan aiin hnamdang ngaihsan theih turin hmalak i tum zel ang u khai.