Search This Blog

Friday, December 23, 2011

Mizo tih awmzia!

Tunlai thangtharte leh kan pa rualte thlengin "Mizo" tih awmziaah inhnialna, a awmzia hre zawk nih tumna a awm ta fo mai hi mak ka tilo theilo a ni. Tawngkam thiamin awm ang tak mai a an han sawi chiam hi chuan anih duh hmel thin bawk em a ni e!


Englekhawle, tunlai thangthar lehkha zirsang tak tak zingah, "Mizo" tih hi hnam (tribe) hming anga sawi an tam ta hle mai. Mizo tawng hlawm lian zual pasarih ie: Hmar, Lai (Pawi), Ralte, Paite, Mara, Zahau leh Lusei tawnga tawng hausa ber Lusei tawng meuh pawh a hausa tawklo tih nemnghettu pakhat niin ka hria. Tin, Mizo tawngah hian ethnic group, race, tribe leh subtribe/clan hi kan sawi pawlh emaw kan hriat pawlh fo thin vang ani maithei bawk.


Ethnic group kan sawi dawn chuan keimahni leh kan thlahtute engtia hriat nge annih leh 'nation' sawina a ni ie. Mizo, Khasi, Naga tih ang hi ani a. Race kan sawi dawn chuan kan chawrchhuahna, hmel puthmang sawina a ni ie. Mizo te chu Mongoloid kan ni. Tichuan, tribe kan sawi leh dawn anih chuan, "hnam" kan sawi tih kan hriat a pawimawh leh ang ie. Lusei, Hmar, Lai adt. Chutiang deuh chuan Subtribe/clan kan sawi leh dawn anih chuan "hnam-tepeng" kan sawi ani tih hriat a tha leh hle awm e ie. Siakeng, Dochhil, Hauhnar, Sailo adt.

Khitiang khi thu awmzia anih vangin, "Mizo" tih hi tribe hming a nilo tih kan hriatchian a pawimawh em em ta anih chu. Kan aiawhtu hmasa ten min awptute hnena 'Mizo Memorandum' an zuk thehluhah ngei pawh khan a nihna takin an ziak a mahse, khami lehkha chhiar fo tawhte pawh khan an bih chianglo fo thin anih hmel hle, kan sawi sual fo tho mai! Anni chuan, "Mizo race" tih te, Mizo tih awmzia sawi nan, "Numerous family of tribes" ti ten, "Mizo people" ti te in an lo ziak thlap a nih kha.


Kumpinu (British) hnuaia kan kunlai khan, Lusei lalna khuaa mite kha Lusei vek emaw tiin, kan vai huap a min koh nan (identify nan) "Lushai" tih an hmang ani a. Lusei lalna khuaah khan tam tak chu Lusei lal hovin "Hnamchawm" tia an kohte pawh anni hlawm. Chutiang anih vang leh Lusei vek annih loh avang chuan Mizoram a Zohnahthlak hnam zawng zawng huam turin Lushai tih chu "Mizo" tiin thlak alo nita reng a ni.

Tichuan, Mizoram a Zohnahthlak hnam hrang hrang, Hmar, Lusei, Mara (Lakher), Lai(Pawi), Zahau, Thadou, Ralte, Paite leh hnam tepeng (subtribe/clan) tam takte min huam vek a, min huikhawm theitu tur atan chuan Mizo tih chu alo piang ta a ni. Tichuan, April ni 29, kum 1954 a "The Lushai Hills District (change of name) Act 1954 [Act No.18 of 1954] "hmang chuan India sawrkar laipui hriatpuina-in Lushai Hills pawh "Mizo District" tih ani ta a. Mizoram a Zohnahthlakte chu "Mizo" tiin hriat kan ni ta bawk a, kan insawi dan (kan in identify dan) pawh ani chho ta zel a ni.


Mizo tih chu kan hnam hming nilo vin, kan nihna, Zohnahthlak hnam hrang hrangte min huikhawm a min awpkhawmtu, kan identity anih chu. A awmzia tak chu "Indian" hnam a awm lova Indian race a awm a chumiah chuan hnam hrang hrang (vai hnam ho) an awm ang hi a ni. Native American an awm a an hnam hming erawh chu Sioux adt. niin an hnam-tepeng/subtribe erawh, Lakota, Dakota te ani hlawm. English thiam vaklo chungin tihian entirna thutluan (sentence) kan siam ang e: "I belong to Mizo tribe of Ralte tribe of Siakeng subtribe/clan," tih nilo vin, "I am a Mizo of Ralte tribe and Siakeng is my subtribe/clan" kan ti zawk tur a ni ang.

Kan awmna tlang leh mual a zirin alo awmsa ten min koh dan a dang nual hlawm. Min koh dan (min identify dan) dang mahse chumite hnam hming chu "Mizo" tih huam chhung ami alo ni tho mai... ie: Chin, Kuki, Zomi, Mizo, Zo leh Thadou te hi hnamdang kan ni hauh lo tih chu Mizo Memorandum khan chiang takin a sawi chhuak a ni.

Tin, Red Indian kan tihte, United States, Canada leh Mexico a awmte hi an inen hrang hauhlo mai. Chhulkhat chhuak annih an hai lova, innel takin an intawkkhawm (Powwow) ho thin a, tawng hrang an la hmang nasa viau bawk (English erawh an tawng tualleng ani tawh a). Ka chhim ve fo nghe nghe a ni. Zohnahthlakte pawh hian kohdan emaw tawng bil kan la hman avangin mihrang emaw kan intih mai loh a tul hle a ni.

Mizo hnam hrang hrangte:

Lai (Pawi) hnam tepeng (subtribe/clan) te:


Paite hnam tepeng (Subtribe/clan) te:


Mara, Ralte adt. tepeng te:


Hmar (Lai (Pawi) hnam link hnuai zawkah khian Hmar hnam thenkhat a awm tel. Heihi chhunzawmnaah ngai mai ila):


Lusei leh Thadou (link ah hian Thadou, Kuki hnuaiah dah a ni a, Kuki hnuai a hnam hming awmte kha Thado hnuaia dah tur anni zawk e):

NB: Mizo te hi hnam hming inang si, Lai (Pawi) ah emaw Hmar ah emaw awm hrang emaw an awm nawk thei. Hei hian Saphun-mi kan nih a tichiang viau bawk awm e. Tin, hnam list a dahte khi a source ziah ngaiin ka hre lova ka dah talo mai. A chhan chu, Lusei, Lai, Mara, Paite adt. te khi Mizo annih chuan an tepeng (subtribe/clan) te chu Mizo anni ngei tih a chiansa vang a ni e (period)

Wednesday, December 14, 2011

Pawl pahnih, ka tuina!

Kohhran emaw sakhuana ang te chu pawl ka sawi tumah ka telh dawn lova, tun atan chuan ziak tel turah ka ruat bawk heklo. Ka sawi tum, "Pawl" erawh chu mi hrang hrang ten thiltum nei a an pawl din (fraternal club) emaw, mi awmkhawm emaw zekhat neihna hnuaia inthurual (fraternal society) lam ani dawn a ni.

Hetiang society/club ka tuina thenkhat zinga pahnih kan sawi ang e.

Free Mason:

Anni hi khawvel club emaw, society ang emaw indin tawh zawng zawngah thuthup thei ber leh mifng leh chhuimi ten an pawl chhui nasat pawl ber ani hial maithei. Kum zabi 16 na bawr vel atanga din tawh niin sulhnu leh thuruk an ngah zia hi hahip a sawi tham a awm. Kum 2004 a movie lar ve tak, "National Treasure" pawh kha hemi pawl te chanchin hrûl a ziak anih kha. Biakin nichiahlo, "Lodge" hrang hrang nambar hrang nei thlapin a awm a. Khawvelah hian tunah membâr maktaduai 6 chuang an awm mek a ni.

Free Mason nih tum chu a har lova, zawm thei nih erawh thil awlailo tak a ni thung. Dilna chu manchawi tur zat (fees) nen an pawl mi leh sa sawipuitu hnenah thehluh tur a ni a. Chumi thehlut tur ngawt pawh chuan kan nunhlui leh mizia (background check) uluk takin an nei dawn tih hriatsa a pawimawh hle a. Tin, Pathian awm a ring tur a ni bawk. Dilna thehluh hnu chuan lehkhabu chhiar tur ie:Lal Solomona chanchin adt. hrilh anni thin. Chutih chhung chuan mi pali emaw a diltute inah leng lutin an chhungkaw zia an thlithlai a, engkim chik takin an en thin. Tichuan membâr nihna diltu chu a inlengte chuan vote an la a, an vai a an 'aw' theih a an thilchhui dang a that bawk chuan an pawl zawmna tur lamah harsa a awm tawh lemlo a ni.

Kei min thehluh saktu hi Prudence Lodge No.... P.H.A. a Senior Deacon Emeratus a ni a, hawihhawm tak leh duhsak takin min pui a ni. An pawl-in a zirtir leh an duh bawk, an mizia nibawk chu, hawihhawmna an nei tha em em a, midang, an pawl nilo te nen chuan a tlangpui thuah titi pui pawh an nuam em em mai. Nungchang thalo tan zawm theih a nilova, mi rinawmlo tan zawm theih a ni bawk heklo.

He pawl hi "Secret Society" ti a hriat lar tak niin, an inzirtirna leh an thil tum hi pawnlam miin tun thleng hian an la hre thei lova, an inrinsiak vel mai mai a ni. Thenkhat inti hredeuhte chuan, "Khawvel hi he pawl hian an thuhnuaiah dahin 'New World Order' siam an tum a ni," ti te pawh an awm bawk. Khawvel mi ropui ber berte he pawlah hian membâr anlo ni thin tawh a, an la ni chho zel bawk a. Chumite zingah chuan American President hlui 14 chuang, George Washington tiamin an awm nghe nghe a ni. An pawl membârte hi an in duhsak mai bakah an inpui hrehlo reng reng a, thil tihtum mi naran tan a harsa tak niturte hi, puihna an ngen chuan, "Engmah an tan harsatna a awm ngailo," an ti hial thin. Dan leh hrai an nei mumal hle a, an zawm-in a kengkawh tha hle bawk. Inchibai dan adt. a hrang ngatin neih a ni nghe nghe.



An pawl hi chi hnih a awm a, chumi chu "tunlai leh Hmanlai Mason zirtirna zawmtute an ni a, F.& A.M. (Free and Accepted Masons)leh A.F.&A.M. (Antient Free and Accepted Masons /a hlui zawk) te anni a. An kalphung erawh a danglam hranlo a ni. Washington D.C. designtu French pa, Pierre Charles L'Enfant pawh kha Free Mason niin George Washington khan a thawhtir a ni a. A sulhnuah an pawl chhinchhiahna chi hrang hrang Washington kawtthler leh in-sakahte thleng ala hmuh theih nasa em em a ni. Chutiang te chu chhuitu thenkhatte chuan "Satanic" chhinchhiahna tam lutuk angin an sawi thin. Hriat chak an tam si, an zeldin thu bak thutak an hre silo hian he pawl hi a tihlu zual a, an ropuina a chawisang zual hle niin ka hre bawk!


Fraternal Order of Eagles:


He pawl hian membâr maktaduai khat chuang a nei a, United States ah leh Canada-ah te chuan, "People Helping People" tih a hriat anni ber awm e. Anni pawl hian kumtin dollar maktaduai chuang an tuak thin a, chumi chu mi harsa zualte tanpuinan pek chhuah ani thin.

Kum 1898 khan Seattle, Washington state ah lemchanna in neitu mi paruk te tangrualin, harsa zualte tanpui theihna tur anih hriaa an din a ni a. An tum a hlawhtlin tak em avang chuan, "Fraternal Order of Eagles" alo piangchhuak ta a ni.

An din chhan chu: Liberty - Truth, Justice - Equality for home - for country and for God a ni a.
A tum ber chu: The Fraternal Order of Eagles, An international, non-profit Organization, unites fraternally in the spirit of liberty truth, justice and equality, to make human life more desirable by lessening its ills, and by promoting p[eace, prosperity, gladness and hope, tih a ni.

United States leh Canada khawpui deuha chuan awmhmun "Aerie" a awm deuh zel a,keipawh chu Aerie 694 ah chuan lakluh ka ni ve a. Chungteah chuan bar, karaoke te leh live band leh chaw adt. membâr tan tlawm tak takin a awm a. Membâr te chuan mikhual (guest) an nei thiang a, an hming an ziahluh thlapangai thung. Phalna lova luh mai mai thianglo anih vangin membâr tin ten chabi (Magnetic key) an nei theuh a, chumi chabi chuan khawi khua ami pawh a mil bawk. Ni serh bikah te membâr te chhungkaw tan intihhlimna chi hrang hrang neih a ni thin a, naupang tan pawh intihhlimna tha tak an nei thin a, picnic na hmun thlengin he pawl hian "private" in an nei thin.

Eagles tana hun pawimawh thenkhat
:

Mothers Day:
Kum 1904 a, Eagles Memorial Service neih laiin,Frank E. Hering a thusawi chu Mothers Day tan a "First Public Plea" tia hriat a ni a. Eagles atangin Mothers Day hman tan tumna a piang anih chu.

Social Security:
President Franklin Roosevelt in kum 1935 a Social Security Act a sign khan, Eagles ho chu "He Act hlawhtlin nan a "Vision and courage" inni," tiin a signna pen chu a hlan a ni.

Jobs After 40:
President Lyndon B.Johnson in "Jobs After 40," kum upat vanga hnathawhna lama inthliarna awm dotu inni," tiin a signa pen a hlan.

Medicare:
President Johnson in Medicare a sign khan, "For your energetic and dedicated espousal of social justice...and the compassionate treatment of the sick and disabled," tiin a signna pen a hlan.


Khing pawl pahnihte khian an pawlah mi an lakluh dawnin engkim tithei (supreme being) kan ring em tih leh intiamkamna tam tak urhsun leh khunkhan takin neih a ni a. Chumi hnu chuan an lehkhabu chhah takah chuan membâr thar hming chu a luh ni nen ziak kaiin a awm ta thin a ni. Han ziah teuh ka chak tehlul nen sawi chhuah thianglo/khap tlat a awm nual avangin heti zawng hi ni mai sela, aduh tan chuan an hming hmangin internetah a zawn theih maiin ka ring.




Wednesday, November 30, 2011

United States ka hmuh dan II

United States of America ka hmuhdan phawvuak takin ka sawi tawh a. Kan velte kan hria e tilo chuan, a hmuna han khawsak meuh tawh chinah zawng, eng ber te hian nge ramdang nen danglamna a neih hriat a har duh phian mai. Engpawh nise ka hmuhdan kan ziak belh hram ang ani'ang chu!

1. Kumpinu sawrkar hnu a ram ropui ber, ramdang te thlir reng leh khawvel ramte kaihruaitu nih theihna (Superpower) changtu United States hian bihchian a dawl ka ti thin hle mai. Ram hausa tawntaw, mipui thu neihna ram (democracy) anih bakah, thiktu ngah leh itsik phu hliah hliah a chenna tlak a ram nuam a ni.

2. Ramdang laka an thil tumah (foreign policy) hnawhsarum (military) thil a awm fo avangin, thurualpui ram thenkhat-te chu an inngur tir mek bawk a ie: Iran adt. Chutiang thil tamtak karah chuan ram ropui leh mak (phenomenon), chanchin ngaihnawm ngah (myth) leh ram zahawm (wonder of the world) anih a reh chuang der lo.

3. Ram hruaitu tur an thlan dawnin theih patawpin an inchhui thin niin ka hria a, a tha ka ti hle mai. Party pahnih lek awm hian thatna chen a neih laiin that lohna pawh a nei ve ngei ang. Vote nei thei ten an party nihna an register thlap zel mai hi a tha ka viau bawk a. Mahni party nihna ami nilo mahse, an bialah mitha a candidate chuan an vote mai thin. Party mi (member) nihna nghet nei mahse, an ngaihdan a mi thalo chu an party mi pawh an vote kher lo.

4. Inthlanpui (presidential election) a awm dawnin party pahnih, Democrat leh Republican te chuan presidential candidate engemaw zat an nei a. Chumi te chu nasa takin mipui leh party miten an chhui hrep thin. Vawi tam tak mipui hmuh theih turin an policy lam debatena an neih pui thin a, an nun kawng chho (life history adt.) an chhui nasa thin hle. Chutiang hrep hnu chuan an inthlifim zel a, a tawpah mi pakhat, an party tan 'Presidential nominee' an theh-chhuak ta thin a ni. Ruling party lam chuan a tlangpui thuin President nilai an ring nghal fo. President nih hi a zawnin tum hnih bak a theih loh thung.

5. Khawvel a ni a, eirukna chu hmun tinah a awm. Chutiang chuan USA ah pawh hian a nasa ve hlein ka hria. Nasa hle e tilo chuan an rinhlelh-te an chhui naah an eiru ngei tih an chian erawh chuan, thleibik neilo vin, hotu ber pawh nise hremlo vin an chhuah ngailo niin ka hria a, ropui ka ti hle.

6. Politician-te hian mipui aiawh tura mipui rawih annih an hailo thin tlangpui awm e. Barack Obama President anih hnu erawh hi chuan lehlam pawl ho hian a thiltum reng reng hlawhtlin loh tir an tum niin ka hmu. Hei hi midum a nih vangah ka ngai. Ram tluchhe mai tur atanga dawmkang lehtu anih erawh tuman an zep thei lovang. A nilo zawnga sawitu chuan dawt a sawi tih hi ka hmuh dan a ni; party lam tanah neutral ka ni.

7. Silai neih a awlsam viau anga ram dang atanga lang thin hi a nihna takah chuan a dik lemlo. Khawvel a silai neih harsatna berte zing ami India ram chhung ang em em in laite/puakruk (handgun) neih harsa lo mahse, dan ang thlap a laite/puakruk (handgun) nei tur chuan citizen tha/fel, handgun safety training neih, kan nun hlui en thlithlai (background check) adt. nasa takin neih a, chung te atanga thatluan nih a ngai.

8. A hmasa khan nun uluk a ngaih thu ka ziak tawh a adik chiah a ni. Nun uluk loh vang emawin hna atanga ban annih chuan khami thil kha dahthat (record) a ni thin. A thalo lam chauh an dahtha lova, mahse nun thalo lam dahthat anih erawh chuan hna zawn chunchangah te leh in luahtur zawn emaw thil dang dangah background check neih a nih thin avangin khang khan harsatna a siam thei tawh thin.

9. United States sik leh sa (climate) hi a engti zawng pawhin a 'vû-tûk' (extreme) mai niin ka hria. Nipuiah a lum em em a, thlasikah a vawt leh em em thung. Tunhma air conditioner leh heating system tha leh chung laka invenna/dan na (insulation) tha an neih hma phei kha chuan an in bang te hi chhah tak takin an siam thin. Washington, DC a in hlui deuh bang (wall) te hi brick rem-khawm, feet 3 a chhah te ala tam khawp mai.

10. Mi dik an ngaisang em em a, mi diklo erawh eng anga milian leh hausa pawh nise a engahmah an ngailo niin ka hria. TV thlengin fiamthu thiam ten nuihzatah an siam tawh mai thin a ni.

11. Naupangte hian dikna (right) an nei tha em em mai a, heihi engemaw chenah a that laiin a tam zawkah a thalo vin ka hria. Mizo zingah ngat phei chuan kan zia (culture) nen a in millo niin ka hre thin. Naupang zilhna lamah naupang mahni thiamna/right hre deuh te chuan an nu leh pa te lungin (jail) an tan tir fo awm e. Hei vang hi a ni maithei, nu leh pa findan leh puitlin (matured) dan a zirin naupang thang mekte ziaah hian a lan zual em em a ni!

12. Mi huat zawng/mil loh an neih a an awm danah an duhloh zawng te a awm anih chuan an hrilh tlang hrawih mai a, an hriat lovin an in rel chhe ngai pawhin ka hrelo. Mizo awmte erawh kan inkawm tiltel a, midang chanchin thalo (a dik emaw diklo emaw) inhrilh sip sep kan la ching viau zelin ka hria; khua var thuai se ka ti thin hle!

Thursday, November 24, 2011

United States ka hmuh dan


Naupan lai atanga kalo tum thin, "Pilot ka nih loh chuan USA ah ka awm tal ang," ka tih chu Pathian zarah a takin a thleng dik ta a, pilot nilo mah ila USA ah chuan ka awm nghet ta ngei mai.

America hi ralkhat atang chuan chanchinbu leh TV te leh milem - chethei (movies) ah mitthla theih riai ruai chuan a awm thin. Hetiang te hian thil tam tak sawi thin mahse, a nihna tak phawrh chhuak an awmlo hle thin. Tam takte chu chanchinbu miten an fakna emaw an sawiselna emaw anni hlawm a, milem-chethei-ah erawh fakna lam emaw, chhiat rup rupna a ni deuh ber thin awm e.

Ka hmuhve dan tlangpui tarlan kan tum ang e:

1. United States of America hi mi taima leh mi dik te tan hmun hreawm zawk zawk a nilo.

2. Dan chunga leng thei tumah an awm lova, dan kengkawhtu ten dan bawkchhia an hriat inthliarna an neilo hle.

3. An pi leh pute taimakna zarah ram ropui a ni a. An tute hian chumi chu chapo puiin hna hniam ni a an hriat an thawk peih lova. Dan lova lo lutru te tel lovin an awm theihloh phah a, dan lova awm te erawh an ngaithei lemlo viau thung. An chapona avanga hnathawh duh leh duhloh an neih vangin hna neilo an pun phah a. An hna duh ang thawk turin lehkha an zirsang peih leh lawi si lova, chapona-in a bualat an tam hle. Mizoram nen pawh inanna chen a awm thei awm e!

4. Hnathawhna hmuna in hmuhsitna/in enhranna awmlo hi tha ka ti hle. Hna sang leh hnahniam chelh an inzahtawn em em a, chumi chu an tel lovin an awm theilo ve ve tih an hriat vang niin ka hria.

5. A tlangpui thuin an ram an hmangaih em em a, tul anih chuan mipui hmaah pawh an in khak hreh miahlo!

6. Engkim mai hi midik tan chuan a awlsam tlangpui. Midik leh diklo sawrkar leh bank ten an hriatna ber pakhat chu credit score/background check atangin a ni kan ti thei ang. Mi tuemaw in credit card chhete (interest sang) tak nei sela. A hunah tak bill pe thlap thlap anih chuan a credit score a sang telh telh ang a rei lovah a credit card interest pawh a tlahniam zel ang. Chutiang hnu chuan motor emaw, chenna in lei duhin emaw student loan thlengin a tan engkim a awlsam tawh dawn a ni. A awmzia chu ba rul tha kha mi rinawm enna awlsam ber a nih hmel.

7. Mite hi a tlangpuiin an hawihhawm hlawm em em a, chutih karah chuan ngamtlakte hmaah tawng thlahdah an hreh lemlo viau.

8. Mi relchhiat aiin an ngaimawh zawng chu hmaichhanah an sawi/hrilh pawp mai a, a tha viauin ka hria.

9. Hnaa taima, hnathiam leh rinawmte tan chauh hna nghet a awm. Chutih karah chuan mihring mamawh zat a zirin ban lailawk (layoff) anih theih tho bawk.

10. Miin ngaihzawng a neihin midangin an karah inrawlh an tum lo tlangpui awm e.

11. Certificate hi a pawimawh khawp mai a, chutah pawh thawhna tur state a certified nih loh chuan khami state ah khan state danga i nihna kha sawi mahla awmzia a nei lemlo. Entirnan: North Carolina-ah engineer /doctor nila, New York state ah khami hna kha in certify tir hmasa lovin i thawk thei kher lovang.

12. Dan an zah em em tlangpui a, dan kengkawhtute an awm loh pawhin zawm an tum hram thin.

13. United States ah hian hunawl neih a har hle. Thil engemaw tih tum pawhin hun insiam chawp a ngai tlangpui. Minute tin hi a pawimawh em em zel mai.

14. "Thawklo chuan eipawh ei suhse," tih tawngkam a taka hmanna ram a ni.

15. Credit tha tan a engkim mai ba thlau tala a neih theih mai hian mi hausa leh rethei te kar a ti hnai viau awm e. Quality that lam en loh chuan mi hausa leh rethei neih a inang tlang pet put viau maithei. Ba thlau a thil a lei theih zel hian nun a ti awlsam a, thlatin tlem te te a a pung awma rulh a ni thin. Chumi chu credit score thatdan a zirin bat theihzat leh interest zat pawh a danglam thin.

16. Mi tumah an hnachelh emaw vangin an zah ngawt lova, an "Sir" ngawt heklo. Belhchian dawlte an zah mai a, an tan a thil tihsaktu chu "Sir/Mam" an ti mai thin tlangpui awm e. Taxi driver te hian "Sir" an dawng hnem viau ang. Sipai angah chuan thuhran nise!

17. Thau lutuk (obese) an pungchak hle a, a tlangpui thuin mi thatchhia (taksa sawizawi peihlo) leh rethei zingah chaw chhe ei vanga thau liar luar an tam ber awm e.

18. United States hi mihring duhzawng engkim a awm maiin ka hria.

20. Nupui/pasal inneih a awlsam em em a, inthen (divorce) erawh a harsa telh tawlh khawp mai. Awmhran a harsat loh laiin, court phalna thlap a inthen tur chuan kum khat emaw tal nghah angai a, a hmeichhia zawkin California tih lovah chuan chenna in emaw a chang tlangpui awm e. Fate thlengin kawltu tur leh intlawhpawh dan tur felfai taka court in a duan sak thlap thin an ni.

21. Inthuam/inchei danah mimal zalenna an ngai pawimawh hle a, tuma inthuam dan an sawisel/nuih ka hre ngailo.

22. Mimal tinin sawrkarah aw (voice) an nei thei a, ngaimawh zawng duh duh a takin an sawi thiang.

23. Ran leh ramsa an duat/lainat em em a, an humhalh tha bawk. Sakhi leh savawm adt. te kah hun an siam thin a, chutiang pawh chu an pung tam leh lutuk tur venna chauh a ni thin. Sangha te pawh man hun an siam bakah license lak a ngai thlap a. License nei chung pawhin a hun a zirin man len theih leh phal zat leh sangha chi an thliar fel thlap a ni.

24. Chenna in neihloh hi awlsam tak anih vangin nun dika nun a pawimawh em em.

25. Mitin ten mahni enkawltu bik doctor (primary physician) an nei theuh mai hi tha ka ti. An enkawla te thu lo chuan an medical record pawh tu hnenah mah an pe/sawi thianglo lehnghal.

26. Sakhaw zalenna ram anih angin eng sakhua pawh din thiang a ni a, chungte chu inzahtawn tak leh innghirngho ngai anni lemlo. Mizo te pawhin kohhran kan din nual a, fellowship te pawh hmang tlang thin mah ila kohhran pakhat leh pakhat chhungah pawh member tlemte nei e tilo chuan inteirukna a awm thin, a pawi ka ti khawp mai.

27. American ho hian hun an vawngdik tlangpui awm e. Mizo society ah erawh chuan thil tihkhawm reng rengah Mizo Presbyterian Church (USA) chiah hi hun vawngdik thin awmchhun niin ka hria. Anni chu inkhawm tantu tur pawh tlai se, tan hun anih tawh chuan an tan san mai thin.

28. Ram chhunga pem dan (Immigration law) a that ang huin, an kengkawh tha tluanlo fo thin. A chhan ni a ka hriat chu #3 na vang khi niin ka hre fo!

A sei dawn riau mai duhtawk hrih mai ila. A tlangpui thuin mi taima tan hlawhtlinna leh nun theihna a nih laiin, mi thatchhia leh rinawmlo te tan chuan hremhmun tenau a ni ngei ang. Mi tupawh mimal inzahna ngai pawimawh anni tlangpui a, mi in a len dawn emaw pawhin an inhrilh lawk thlap thin, tiin kan tlip ang e.

Friday, November 4, 2011

South Hlimen quarry chim (1992)


August thla, kum 1992 ani a. Tui taka ka mutlai chuan kan kawmthlang kawngpuia mi authawm chuan min tiharh chiang kher mai. An te têng tung avang leh tlan hlawp hlawp ri te ka hriat avangin, ngaih thalo takin ka zuang thova ka tlanchhuak nghal a.

Kulikawn Salvation Hall kiangah tlan thlain kâwn a mi awmte chu thil awmzia ka zawt ve ta a. Hlimen quarry a chim vak thu min hrilh bakah, quarry awmna zawn lane phei vel chu a hnawl vek niawma thu an hriat thu chu ka hre ta a ni. Chumi lane phei vel chu mihring chenna in a khah phei vek avangin a lungngaih thlak sa hle mai!

Motor remchangah chuan betin South Hlimen lam pan chuan ka thawk phei ve ta nghal a. Mipui an lo tam hman tawh angreng khawp mai lehnghal a, a hmun luhthlak pawh a harsa lam hret ani tawh. Ka thianpa David-a, Pakos huan neitu te chenna in thlen dawn kawngkawi kan thlen chuan, a ri leh huk mai a. Mipui tlanchhia chuan min nek phar dawrh nghe nghe a ni. Lung lian lemlo chim bang tlem lo alo tla a ni awm e, tumah chu inhliam emaw an awm lemlo niin ka hria.

Ka kalpuite nen chuan quarry chimna bul chu kan zuk thleng ve ta a, thianpa David-a pawh berh nuanin alo buai vut vut hle mai. Vanduaina karah vannei tak mai alo ni nghe nghe a! An thenawm chiah in chu lungchim chuan hriatthiam theih loh khawpin a hnawl a, an in erawh chu a him pial a ni. Chutih karah an thenawm lawk a mite a inah an lo inruk lai (an riah luh lai) alo ni nghe nghe a, an him ve phah ta a nih chu.

Mipui kan zi mur mur a, bul han tan ngaihna vak tuman khan kan hrelo ani ber awm e. Leithil leh lung lian vaklo ala tle zeuh zeuh bawk nen tumah vak khan lungchimna va pawh tha ngam chiah kan la awmlo a ni ber awm e.

Khua a var tha ta bawk a, zawi zawiin, fimkhur takin in chhia leh lungpui lian pui pui kar vel chu kan hai tan ta a. David-a te in hi quarry thlen hma chiah ruam lehlam, khawchhung hnaih lama awm a ni a. Chuta tang chuan kawr lam chu zawh thlain kan chhuk zel a. Kei leh ka kianga kal te chuan vaipa ruang kan hmu hmasa ber a. Ani chu lungpui lian ve tak, sai (elephant) tiat vel lai tur chuan alo delh pherh niaih a. A puanven leh a ke bawr kan hmu hmasa berin ka hria, ka chiang ngam talo. Chupa kiangah chuan vawk pakhat a thi ve bawk nghe nghe a ni.

Chutiang chuan ruang chu a mal mal-in mipui chuan kan phawrh tan ta a. Chutih karah chuan pafa pakhat kha an va han vannei tak em! Lungleng lam hnaih, quarry tawp lama quarry chimin an in a hnawl atang chuan pa pakhat hian a fa puak lai a rawn vak chhuah pui tih an rawn sawi a nih chu. Khami thu khan ka hnuk a ti ulh nasa ngei mai. Tichuan chumi lam chu ka pan phei ve nghal ta a. Aia u te kaihhruaina zelin, hmalak dan tur an sawi ang zelin ka buai ve nasa kher mai.

A ni thum ni chuan concrete in lianpui tlu sawp nuaih kar chu kan dap chhunzawm leh ta a. A kar atang chuan ruang an phawrh nual awm e, a phawrhtu zingah ka tel lova an phawrh zat chiah ka hre ta lo. Engpawh nise, August, kum 1992 hma mai, rei ala nilo, khata Supply office rawktu, boxer Zoramthanga nau an tih mai, khami thir chehna kha police ten an rawn thawh ta bawk a. Concrete chhawng engemaw zat tlu-sawp anih vangin a chhuat/chung te chu inchi 4 emaw tala chhah leh a chhunga thir tlawn (iron rod) rêl anih vangin a cement a chu tuboh-in kan chhu a, a thir chin chu chaicheh lian chuan kan chep bung ta zel a, a tangkai hle a ni. Chaihcheh ha kha keiman ka chep bal/khem nghe nghe awm tak e!

Chumi atang chuan mi pali vel kan lut ta a. Bawkvakin kan phei zel a, kei aia lut hmasa chuan mi pakhat awmin a hriat thu a rawn sawi a. Ka va thlen ve chuan fiah vak lovin tihian ka hmu. Hmeichhe tleirawl niin ka hria a, a khumza te chu la tha viauin a khum erawh chu chhuatah a sawp thla nuaih a. Chumiah chuan thu kunin a lo awm a. Kan han sawngbawl vel khan, a lu a khup inkara alo awm danah leh a ngum/hnungzang tlem vunchhia a pilh tih loh hliam a neih loh bakah, a ka atanga phuan alo chhuah danah khan rindan ka nei ve mai mai a.

Ka rindan chuan inchung tlusawp khan chhuatah a khum chawpin a sawprawp pui anga, ani rawn thuchhuak chu inchung lam chuan a thutkun tir ta anga, chutia tih luihnaa thu kun nghet tlat ta chu thaw thei lovin a thi ta a nih ka ring. Hetiang lam zirmi ka ni lova ka ring sual maithei bawk! He inchhung atanga kan chhuah hnu lawk hian mi thenkhat an lut leh a. A hmaa kan luhna vel te kha a lo phui vek tawh tiin an rawn chhuak leh a ni. Tlema tlemah keini pawh kan vannei viau awm e.

Engpawh nise, hemi ni vek hian pafa lo bawhvak chhuahna an tih kiangah chuan vaipa ruang an chhar leh a. Chu vaipa ban chu lungpui lian takin a delhbeh tlat avangin kan tum ngial pawhin kan la chhuak thei derlo mai a. Tichuan a ban chu tan mai tha in upa zawk ten thu an rel ta a ni. Kan awmna piah a inah chuan tlangval va tlanin chempui a rawn hawh a. Chu chem chuan vaipa ban kan sat chu a bil (hriamlo) hrep mai chu niin. Vai banah chempui sah a ting ta tuih tuih mai a nih kha. Hun a uihawm si, thirtiang la-in kan chhun bung ta law law a ni. Tlai lamah lah chuan lungpui lo tisawn leh siin ban chauh hmu chu, "Heta hi mihring ban chauh kan chhar e.." tiin an au lauh lauh mai a. A hmaa buaipuitute chu kan inmelh hrak hrak a, engmah erawh kan sawi lem lo.

Keimahni'n kan vai ruang chhar hmasakna ber kiang, Lungleng lam hnaih hretah chuan insawp nuaih kan lai chhuak leh ta a. Hetah chian mipa leh hmeichhia, inpawm rial kan hmaa mite chuan an phawrh leh ta a, an lainat awm kher mai. Damdawiin lam Hlâng (stretcher) ah chuan an ruang dahin kan zawn chho ta a. Kan zawn chhoh lai chuan pa pakhat hi rawn tlan thlain, a nupui a nih leh nih loh a rawn en a. Alu chu a pherh nuaih nangin en a duh tlat avangin ka zawnlai chu a lu kan khuhna ka keu hawn sak ta a. Ani chuan en vawng vawngin a nupui ngei ani tiin, a fawp ta vawng vawng mai a. Han hnar vak anuam chiah si lova a entu tan pawh a lungchhiat thlak bakah a thildang zawng pawhin a nuamlo angreng khawp mai. Ni 7 ni a hmeichhe ruang an hmuh leh kha khipa nupui ngei khi alo ni awm a, a hmai pawh hai theih lovin alo la tha a ni. A zialo zual khawp mai.


Ruang kan hmuhte reng reng hi Hlimen biakin kianga hall chhungah chuan kan zalh zel a ni. Pakhat kan han zalh a, a dang kan va buaipui leh chhungin an lo tam belh hman viau zel mai. An lainatawm dan kha ka mitthla kumkhua tawh ngei ang.

Chutiang chuan Aizawl veng hrang hrang mai bakah, Mizoram hmun hrang, khaw hrang atangin tlawmngai an lo kal khawm tuk tuk reng a. Keipawh kan veng piah mai anih vanginb nitin ka thawk chhuak ve thin. A ni sarih naah kha chuan hnar tuam te pawh a ngai ve ta. Hliam lah an tam, thi lah an tam, a van rapthlak tak em! Khami tum khan mi 67 in nunna an chan a, in 16 a chhe vek a, hliam engemaw zat an awm bawk a ni.

Kei chinchang hrelo ta chu tihian ka ngaihtuahna ka seng ve mai mai zui a. "Engineer ten tha takin lung lak dan tur te, an lak chin tur engkim mai thlithlai thin ni ta sela, a chim angem le," tih hi!

NB: Mi thinlung mu hnu ka kaitho em lovang chu maw. Ziah chak tak2 lah ka ziak telloh phah nual mai lehnghal a!

Friday, October 28, 2011

Matric exam tura inpuahchahna hnaisailo!

Shillong lama lehkha zirlai te kha chuan tlangval rilru ka put loh mai bakah, lehkhazir khan rilru a luah bawk a vantlang chunglam ka ni ve thin. A hmasa lama ka ziak tawh ang khan, high sikul inelnaah pawh "Great Men Contest" tih hming chawi a general knowledge intihsiaknaah pawh kan sikul aiawhin pakhatna te pawh kalo la ve tawh a ni.

High sikul zawh hmain Mizoram kalo hawng ta kha a ni a, ka nu-in, "I boral dawn anih hi," min tih kha a takin ka hmuchho nghal ani ber awm e!

Pu Vanlalzâwma (fam), Aizawl college lecturer hova AJAS (Aizawl Juvenile Aid Society), Pu V.Roshiama ( a sipel dan) inhnuaia an dinah chuan sikul pangai kal peih tawhlo ho chuan private sikul angin lehkha kan zir thin a. Hetah hian tun hnua lar tak, Zosangliani (zaithiam) te ang milar pawh an tel a ni. Hetih lai erawh hi chuan ala zai lar lo aniang, a zaithiam tih pawh ka la hrelo hrim hrim.

Tichuan, Government High School, Chanmariah chuan matric chu private in ka va exam ve ta a. Rosangaliana (fam) Pu Sangzuala (fam) ex-minister tupa, Pi Laldingliani , Kulikawn veng tuna Chennai lama awmta te chu hemi kuma exam ve ka hriatte an ni mai awm e.

Engpawh nise, ka thianpa Rosangliana nen chuan exam hallah chuan sipai rum tlawm ber quarter um kan aklut a (a tlawmber ka ti nangin a man ka hre tawhlo, kan lei dawn khan a man tlawm ber kan dil tawp tih erawh kala hria!). Rosangliana chu ka hmaah a thu a, exam laklawh lai chuan ka khup a rawn khawng leh zauh thin a; zu kha min dil a ni.

A chhanna lehkha phen chung chuan a in ru ta pek alawm mawle. Exam vengtu, high school zirtirtu chalngalh tak, luhreng (a hming ka hrelo) chuan a hnar a rawn len vut vut a Rosangliana chu a rawn kawk ta chat mai le. Ani chuan zu a in em ni tih a zawt nghal chawt mai a. Rosangliana chuan, "Sir, ka in alawm, mahse min hrethiam hram teh, ka ziak uluk poh leh a thler tam mai," tiin a chhanna lehkha hniar fuap chu a hmuh a. Zirtirtu pawh chuan, exam hall chhungah in tawh lo turin a hrilh a, a kalsan ve mai bawk a. Khami tum zet kha zawng lungphu a rang duh pap pap hle a ni.

Result a rawn chhuak a ka fail chiang ngei mai, subject 3 emaw laiah ka inziak kai zo talo anih kha. Hemi tum hian Rosangliana hi a inziak kai niin ka hria, ka hresual em lovang chu maw!

Tichuan leh, a kum leh atan chuan Synod high school zirtirtu, Sir Zâma, Thakthing damveng hnenah Math tuition lain bul ka tan tha leh ta a. Tha taka chutia kan inzirtir lai chuan, Upper Khatlaah kan thiannu Chhawk-i (fam) te inhnuaiah chuan study camp nei turin tlangval dang engemawzat kan inpulut ta a. Khatia kan inpulut ta kha kan awmdan hria chuan ropuilo minti hlawm ngawt ang le. Sir Zâma chuan blackboard-ah chhiarkawp a chawk a. Keini ho chu sikul thuthleng leh dawhkan ang hmanga thu chuan kan lehkha zirlai bu kiangah zu um kan inchhawp thin. Chhiarkawp chawh pahin kan lem leh khelh thin a, kan ropuilo hlawm viau a ni.

Kan study camp neihna kawmthlang chiahah chuan ka thiante in a awm a. Sir Zâma muthilh hnu hian kan study camp neihna atang chuan buara hruiah hian lungte ka thlung a ka zuk khaithla ta thin a. Chumi buara hruai hmawrah chuan ka thianpa chuan Afghani Charas (Hashish) alo tawn thin a, chumi chu khai chhovin kan zu khu tulh tulh thin. Lehkha zirlam aiin kan rilruah chuan nuamtawlna lam a khatliam a, kan hnaisailo hlawm hle. Tumkhat phei chu chhungkaw zahawm tak fanu chu a zirtir hnathawhna atangin ka va chah chhuak a. Ka damlo emaw ti alo kal chu, ka a toothpaste la phuan buah chuan kalo chhawn vel. Tun hnua ka ngaihtuah let leh hian ka la zak fo mai!

Hemi kum hi chuan J.L. High School lamah exam turin ka inbuatsaih a. Matric ziak nawn zak zak ka ni bawk a zu dawr thiannu Thangte-i ten JL sikul chhak maiah an lo nei bawk nen, exam tura kal ka phur thei ngei mai. Keia exam tur kal chuan Honey Bee (Brandy) um khat emaw um hnih emaw ka pai thla ta thin a. Chumi chu sikul chhak tuikhur kiangah ka thukru thin. Nikhatah subject hnih exam a awm chuan chhun chawlhah tuikhurah chuan ka han in thin a, anih loh chuan ka pai haw mai thin bawk.

Chutia brandy pai fo ka nih vang chuan tumkhat chu exam hall ah ka chatthla ta roh pek a. Kalo hnar deuh ni ngei tur a ni. Ka kianga thu chuan min nghawk thova, kan hawi chhuak chu an lo nui tha hlawm a. Kan hawi kual a, kan meng rum vel ringawt pek a, zahna chang reng ka hrelo.

Exam result alo chhuak leh ta. Hemi tum hi chuan ka inziak chhuak ve ta tlat mai le. Avan mak tak em! Ka chhungte pawhin mak anti ngang aniang, lawm (celebrate) sak min tum ta nghe nghe a. Khati bûk bûk a awm e tilo chuan chhiarkawp a chaklo tak tak kha inziak kai zolo kan awmin ka hrelo. Sir Zâma kha inzirtir alo thiam hle ani ngei ang!

Engpawh nise, pass lawm kan tum kar chuan Aizawlah curfew a awm ta tlat mai le. Thianpa, U Val-a/Valkebaia (fam) nen chuan kan lo duang lawk ve nasa mai si kan mangang hman hle mai. Mahse, u Val-a te nen chuan sawmbikte tan curfew pass kan va dil hlawhtling ta hlauh mai le.

Tichuan, kan kawtlai zimte chu tarp' in kan khuh vek a, kopang pawh chutiang tho chuan. Kan kawmchhak lam leh kawtlai kil tinah sound box kan dah kual duah a. Tape deck Philips chhuakthar chu kan inchhawp chhuak ve ta ran a ni. Zan lamah chuan ka nu leh ka pa te lo chhuakin ka pa chuan, "Henry, 'Dancing in the street' kha han play teh khai. I nu nen kan lo lam ang e," a ti a, min chawk phur hlawm hle mai.

Ka chhungte an kalbo ta tihah chuan zu chu mi pakhatah um khat zelin kan sem ta a. Hei hi sem buai a awmloh nan, mi pakhat share-ah umkhat zel kan ti ta kha ania. Zu inchuh/duham an awm ta lemlo, kan tihdan hi a tha phianin ka hria.

Zanrei ani tawh a, kan phur tulh tulh mai si, Aizawl fan kan rel ta hlawm a. Ka chhungte hriat lovin kan chhuak ta alawm le. Curfew pass kan nei theuh si a, music ring taka play chung chuan Aizawl kan fang ta a. Police hovin min lo phar-ding fova, curfew pass kan hmuh zel a, min ngei hmel thei khawp mai lehnghal a. Kan vawihnih kual vel naah chuan Kulikawn OC chuan min pharding lehin, "Henry, minute 5 tal ka khung duh che..." min ti ta a. Ngaihdam kan indil hrep hnu chuan thawm reh takin mahni inlam theuh kan pan ta hlawm a ni.

A chet ropui loh theih fia fia hle mai.

Tlipna: Tu tihdan takah emaw, hetiang lam hawi reng reng tuman ti velo turin ka duh a ni. English-in, "Do not try this at home" an tih chi kha niin ka hria.

Saturday, October 22, 2011

Duhthusam

Ka chanchin hmasa lama ka ziak tawh ang khan, middle school zawh dawn lam atangin Shillongah lehkha ka zir ve tan a. Ramdanga lehkha zir e tilo chuan kan tlin tawk angin Salesians of Don Bosco te enkawlna hnuaiah ka awm thin. Don Bosco salesian te hian an thawh ber chu, St. Don Bosco in mirethei zawkte a enkawl emaw, lehkha a zirtir thin angin, "Salesian" te hian a hnung zuiin Pathian tan rawng an bawl thin a ni. Chumi te enkawlna hnuai, Don Bosco Technical school a an hostelah awmin, an mahni enkawl tho, St.Anthonys school chu ka lehkha zirna thin a ni a.

Kan sikul leh hostelah hian English lo hman khap tlat anih bakah, keimah leh Ramthlengliana (Mathlenga MPS) te chu Mizo awm chhun kan ni mai thin a. A hnu erawh chuan Laithangvunga, Keitum khua leh Fela, Serchhip lam te chuan min rawn fin leh bawk a. Pawl zat leh pawl thenhranna (class/section) te a inan loh thin avangin Mizo tawnga han inbiak ruk na hun tur pawh avang hle thin. Chawlh a awm lahin ka thianpa Thomas Lim (Chinese) , tuna St.Anthonys college a leturer leh Meghalaya Times neitute in kha ka chawlh (holiday) hmanna ber pakhat a ni bawk.

Mizoram ka haw leh ta kha a ni a. Ka haw tirh khan Mizo tawng lo hmang tam thinlo ka nihna chu ka hriat lovin midang chuan an lo hailo khawp mai a. Chuti chuan fiam ka tawk ve thin a, midang hriat lovin a zahthlak duh hle thin. Mizo tawng ka pai lova, thumal sawi fuh chiahloh kalo nei zeuh thin ani maithei e!

Engpawh nise, hmasawn ka tum ve reng a! Ziak erawh tun thlengin thiam tak tak tih awm thei hrihlo mahse, hma erawh ka sawn ve zel chuan ka inhria. Kum khat emaw college kan kal ve hnu phei kha chuan, debate neih dawn te hian a phusa pawlah ka tang ve tawh a ni. Khatiang hun atang khan mahni tawng thiamloh pawizia te, kan fate kan fuih fo na tur anih ziate, hnamdang ngaisang bik ngawt zel lova mahni hnam chawisan tumna hian ka rilru hi a luah chho tan ta em em mai a ni.

Ka nunkawng chhovah bumboh leh thlirkir zahthlak tak tak awm teuh mahse, MIZO tihah hian ka rilru a lian hle thin thova, Mizoram aia ram hmangaih theih ka nei ngai bawk hekin ka ringlo. "Mizoram" kan ti bik nangin, ka thisen zawmpui, Bangladesh, Burma, Manipur etc. a awm te hi enhranna ka nei ngai lova, ka nei ngai bawk hek lovang. Kan chipui, kan thisen zawmpui anni tlat!

Ka ngaihdan chuan, keimahni mimal theuh mai hian kan fate emaw kan chhung leh khat te leh ngamtlak te chu ngaihzawng an neih dawn thlengin, "Hmangaih tur chu Zohnahthlak ngei aw," tih hi kan hna niin ka hria. Chutiang chuan, "Mizo tam zawk te hian kan fa te emaw kan unau te emaw hi duhsakna angin fuihna tawngkamin inhrilh tawn fo thin thei ila," tih hi ka duhthusam a ni.

Kan chhungte leh kan fate Zohnahthlak ngei nei tur leh an fate pawh Mizo tawng zirtir hram hram tura kan fuih hi kan tih makmawh niin ka hria. Hnamdang nei emaw, duh loh angin lo awm ta pawh nise, za a za a (%) han teh chuan fuih fa tam takin, chhungte leh thiante fuihna chu an pawm zawkin ka ring tlat a ni. Anlo pawmlo ta a, hnamdang an lo nei anih pawhin kan enhrang tur ani chuang lovang. Kan duhthu zelin khawvel a kal lova, chhungte mah nise ngaihtuahna hrang nei theuh kan ni tih kan inhriatsak a pawimawh bawk ang. An lo in hmangaih chuan a tha hleah ka ngai tho mai.

Mizo tawng kan thiam mai bakah, hnamdang pawhin an thiam fo zawk hi ngaih pawimawh a tha hlein ka hre bawk. Hnamdangin kan tawng an hman chuan kan tawng/kan hnam min chawisang a ni a, a ngaithlatu Mizo tan pawh a nuam viau thin reng a ni. Chuti ni lova, kan fate mahni tawng an thiamloh kan pawisak loh chuan kan hnam kan hmusit tihna thleng pawhin a kawk thei hial awm e.

Ka sawi leh duh pakhat chu, "Ram leh vun rawng atanga mi ngaisang mai lovin, mimal a thlirin midang kan ngaihdan/hmuhdan i siam zawk ang u," tih hi a ni.

Hnam changkang kan tihte hi engvanga changkang nge an nih? An pi leh pute an taihmakna, an tumruhna leh beidawng lova hmalam an pen luih tang tang vang a ni. A hun takah an tangrual a, hnam chak leh zahawmah an insiam mai thin. Chutiang chu Zohnahthlak te hi kanni ve thei tih i ring ngam ang u! Hnamdang ngaihsan aiin hnamdang ngaihsan theih turin hmalak i tum zel ang u khai.

Tuesday, September 20, 2011

Hla min phuah sak!




H.Lalthakima'n thiam takin a sa ta hlerh hlerh mai a, a lawmawm rualin inthlahrun ana duh hle mai.

Ma-in a hmangaih che:
1. Sakhmeltha chuang duhaisam val
Zawlkhaw mawitu i tlingzo ngei
Nang ngei hi maw ka thian Ma-in
Anka nem min hlan thin chu.

Cho zawhloh val mah nila e
Ma-in a hmangaih che asin
Atan tawnloh di chang lola
Annem biahthu hlan ve zawk rawh

2. Phuloh thaval mah nila e
Kan runsang ilo kai zan khan
Alei lawmna ber i ni
Zaleng dang zawng sirah hnawlin!

3. Lallai ngurnun val mah nila
Amten lendun zai rella
Kipten biahtu i hlan dawn chuan
Duhsakna ka hlan che Vala.

4. Chung khuannu'n a duang thiam ngei che
Chhingmit lenthiam val a thlang che
Engtin biahthu hlan ve che maw
Hlimten lendun a rem lawm ni?



Tuesday, September 6, 2011

Shillong Peakah buaina!


Kum 20 emaw lai a liam ta, Kulikawn mi u anga ka neih, U Saluaia (Lalsangliana MCS) te pawhin Maruti Suzuki 800 model hmasa ber ang chi an nei ve ta a. Chhungkaw motor tih takah khalhtu bik awm lemlo vin, tul dan a zirin remchang thian leh chhunghnai te khan kan khalhsak mai thin a. Motor duat tak ani a, sound system pawh a hunlaia hmuh phaka tha ber pawl dah niin kan tiri ring ve thei hle.

U Saluaia nupui, u Puii chuan Shillong kal aduh vangin motor khalh sak turin min sawm ta a. Tichuan, Maubawk lama a unau (cousin) Pu Tetawia nupui, u Vari, kan thianpa Rinawma Kulikawn ami leh u Puii fapa (naupang te) Michael te nen chuan Shillong lam chu kan pan ta a ni. Kal pahin Zarkawtah kan chawl zawk a, P & Sons Candy nu, U Vari, u Rinawmna nupui chu kan tlawh zawk a. Hemi ni hian Zarkawtin mitthi an neih avangin u Rinawma phei chu an inah alo awm lova kan chhuah lamah kawngpuiah kan tawk thung a!

Tichuan Shillong lampang chu tluang takin kan pan zel a, Theiriat ah te chaw eithla in Mansion House Brandy hlir mipa ho chuan kan thli bawk a. Heihi kan zin chhunga kan in ber ani ta bawk a ni. Shillong chu tluang takin kan thleng a, Mizoram House ah kan innghat phawt a, kan hun neih dan angin kan bazar a, Mansion House pawh kan lei belh nual mai. Aizawl lama hawn tur lamah thahnem kan ngai phian hlawm.

U Puiin chuan house plant lampang lei a duh vangin chutiang awmna hmun chu kan tlawh kim hmel khawp mai. A lei teuh a, chungte chu Aizawl lamah an thawn chhoh sak ta niin ka hria. Min hruaitu ten motor khalhtu ka nih vangin min duat mah mah tep thin. Nuamlo tih tep tepawh ka nei zâwk a ni. Thuamhnaw emaw engemaw nalh/duh tia sawi chu min leisak an tum zel mai si a, tha tih zawng pawh sawi a inthlahrunawm lek lek thei mai.

Ka pawlrual pui (class mate) thin leh thian tha, Thomas Lim ten chaweiah min sawm angin u Puii te nufa nen kan kal a. Ka thiante nufa chuan eitur anlo siam tam angreng khawp mai a, u Puii a lai (zak) ta tlat, a hnuah amah leh amah a inkap a kan hlim phah viau a ni. Thomas Lim hi Indian Chinese niin sumdawng hausa ve tak chhungkua atanga seilian a ni a. A patea pawh hian Chaltlang lam mi Mizo nupuiah neiin Kolkataah pheikhawk dawr an nei a, an pheikhawk siam hmingah "Henry" an hmang nghe nghe. Thomas Lim te in (house) hi sikul chawlh a awm pawhin hmun dang pan lova ka luhna ber a ni fo. Thomas Lim hi tunah St.Anthonys college ah lecturer niin, Don Bosco technical school ah part time in electronics lam a zirtir bawk a, tin, Meghalaya Times hi ama chanchinbu a ni bawk. Mi taima chhungkua an ni a, an ngaihsanawm khawp mai.

Kan haw hma zan chuan Shillonga lehkha zir laia kan lo lenna thin (theuh) Shillong Peak chu han tlawh kan rilruk ta a. Hetih laia Liaison Officer (?) chu u Puii leh u Vari te hmelhriat anih vangin telve turin an sawm a. Tichuan, Rinawma, u Puii, u Vari, L.O., kei leh u Puii fapa Michaela te chu Shillong Peak lama thlaêng lawm tumin kan inkhalh chhuak ta a ni.

Kalkawng lakah chuan police in min lo phar dinga . Shillong Peak lamah zan dar 9 pelh hnuin kal a him lem loh thu minlo hrilh a. Keini ngaihsam leh phuailuai deuh tawh chuan engah ngailo vin kan kal lui ta a nih kha. Khami tum kha kei leh ka thian ten kan thu tihtluk fuhloh ber te zing ami ala ni ta reng dawn a ni!

Shillong Peak kan thlen chhoh chuan zan dar 10 vel a ri tawh awm e. Music ring tawkin kan tiri a, motor hnung kan hawng a, Rinawma pawh a lam auh auh. Chutih lai chuan Sinteng (Jaintia) pa pakhat chu hnim kara tanga lo chhuakin, rui deuh angina rawn pai vel a ni. U Puii hnenah chuan, a rui der nia ka hriat thu sawiin, kan chhuah vat a that ka rinthu ka sawi nghal a. Hetia ka ngaihtuahna ka neihna chhan chu a hmaa police te min hrilh vang kha a ni maithei. Han sawi kual lawk ila, a rui der thiamlo lulai em a ni e, a pai der thiam lova, a tawng rui der thiam heklo. Ka tehkhin ber chu Vai film emaw khawchhak lam film a zurui der ang vel hi a ni ber mai.

U Puii chuan a fapa Michaela chu pawm vatin motor seat hmaah a thu lut nghal vat a. U Vari leh midang chu ka au vaka, motor chhungah an rawn thulut ve mai bawk a. Rinawma erawh hlauhna chang hre heklo le, "Kan la lam tui dawn chauh alawm," tiin a thinrim lek lek zawk ta mai a. U Puii chuan vin tuarin ,"Lalrinawm, lo lut nghal rawh," a tih hnu erawh chuan alo thu lut ve ta a.

Chutih rual chiah chuan kan motor hma atangin kha zurui der bawk kha lo chhuak lehin, Khasi tawngin zu min rawn dil leh a. U Puii chuan atan kan neihloh thu Hindi in a hrilh a. Chutih lai chuan darthlalang atangin hnunglamah mi tam tak chain leh thal leh chem keng an rawn chhuak tiam tuam tih ka hmu ta thut mai anih chu. Rang takin motor ka tinung nghal a, "Kawngkhar kalh vek rawh u," tia ka auh tuar pah chuan ka hmaa mi su thawi thuakin kan tlan ta fua a. Hemi tum a motor nung nghal kha kan vannei ber awm e. Ni hnih vel vawikhat 'self' ah a nung tha duh tawhlo kha ania!

Car dinglam ami khan chempuia min tinsa anih vang khan kan tlan ta chu min sahthelh thuak a, car kawngkhar, ka dar kiang chiah chu a sat chhum tep nghe nghe a ni. Veilam a miin chain in a hma darthlalang (windshield) a rawn hlap keh chiai mai a, u Puii chu a te thawt a kan tlan chhuak ta a. Kan hnunglam atangin thalin an rawn kap a, motor hnung darthlalangah chuan a tleu fua fua ta mai bawk a, mumang a ang duh hle zawk mai. Shillong Peak zawl zau lai kan tlanpel, kawngkawiah chiah chuan lungtum an lo dah teuh mai chu niin, car chu gear lianah dahlutin kan su tlang ta thawr a, a ri phei tuar nghe nghe a ni.

Kawng chhaklam leh thlanglama misual dang loawm te chuan chain in motor an rawn hlap thawi thiak thuak a, mahse engmah chuan min fuh zui lo. Shillong kan lut tep tihah chuan kan petrol a zo tep tih kan hmuchhuak ta a. A hmaa lung kan suttlang naah khan petrol pipe alo thler tih pawh kan hre thuai a. U Puii lah mipa naupang pawm, a fapa Michaela leh kei chu kan hmai thleng hian darthlalang keh them kan kai khat luk a ni ber e. A hnua kan han inthenfai hnu pawhin kan hmai chu a chik hrup mai, a thuk lem lova a vanneih thlak!

Police kan hmuh hmasak ber kiangah kan ding hrawih a, report kan pe a. Police ho lah chuan khatih lai hmunah khan Sinteng suamhmang an tam thu sawiin, an man theih an rinloh thu min lo hrilh a. A beidawn thlak ve khawp mai. Shillong kan luh hma muhil der tlat, police ho hmaa report kan pek lai pawh a kan kaihthawh zawh loh (tute nge motor ah chuang tia police in min zawh khan ka uncle angin ka sawi a, kaihthawh an tum a an kaitho zolo a ni) L.O. chu, Shillong chhung kan luh chuan alo harh chhuak ve tawh a. Mutchhuak hmel tak chuan tawngvai titihin, "Tukverh in hawng em ni a, avan vawt em em vele," a rawn ti pek anih kha. A piaha thu u Vari chuan, a hmaiah kawk sawkin, rui der lo turin a hrilh bakah no khat bak a in hmanlo tih kan hriatpui thu a hrilh ta hrep a ni. Mihring kan inang lova, zâm hma zual hi tum miahloh pawhin a awm theih tih ka hriat avangin ka dem hran love! Tin, mipa nih vangin huai vek emaw, hamhaih loh vek tur tihna kher pawh ani heklo, ti tawh mai ang.

Tichuan, L.O. kan thlah thlen hnu chuan tul ang angin kan insiam a, kan tlaivar chu ani ta der mai. A tukah chuan u Puii pu te inah kan kal a, chuta tang chuan petrol pipe siamtir turin kan chhuak leh ta a ni.

Aizawl lam panin kan tlanchhuak ta a. A hmazan leh zan dang hrim hrim mut hmu vaklo ka nih vang aniang e, ka hriatlo vin kalo chhing zeuh, tlem a tlemah... kawngkawiah ka tlan ngil tep a, ka bula thu u Puii chu a au tuar mai a, ka harh hlawl, kan herhkual pawp. Kham sangtak thlen hma feet 3 emaw a thingkung kihna bul hem thuai chuan kan ding chawih ta mai a ni. Ngawi renga inmelh kar hlawm chuan minute khat emaw chu kan ngawi khur char char hlawm awm e.

NB: Picture khi U Puii te car ang leh rawng inang a ni, an car erawh a nilo.

Tuesday, August 30, 2011

Ka nupui neih (leh)




Heathrow Airport, Londonah ning hlui khawp a darkar 7 vel kan chawlh hnu, tuisik um te chi pawh dollar 3.25 anihna kan chhuahsan leh ta vuah vuah mai chu a hahdam thlak ve thei sawng sawng mai.

Aizawl ka awm rei ta deuh bawk nen ka khua a har ve ta riau mai a. Ka thiani nen lah chuan palai thlak dan tur kan ruahman ru ve reng bawk a. Mahni phaktawkah, "Tu tan pawh kawppui tur hrim hrim chu an awm ve zel e," an tih ang deuh khan Mizoram lamah pawh hmuh ve nial nual te chu an awm ve mahna. Uluk taka kan ngaihtuah hian ka fanu, anu thihsan tak leh a nau mipa pahnih min enkawl pui thei tura ka rin ber chu United States lama ka kalsan tak kha a ni tlat mai.

Nupa nitur chuan kan nunhlui min hmuhsak lova kan tun nun hman mek min hmuhsak thiam tu, fa lo nei tawh tan phei chuan chutiang min pawm sak theitu ngei mai chu alo pawimawh khawp mai. Tun hnua kan ngaihtuah kir leh pawh hian ka tisuallo hle tih hi ka chiang tawlh tawlh mai a ni.

Awle, kan phone a rawn ri leh ral ral mai a, a rik dan a fân deuh raih avangin caller ID awmlo mahse ram hla atanga lo kal tih a hriat reng mai! Ka bengah chuktuahin kan ngaithla a,"Chibai" kan ti a. Lehlam a aw chuan, chibai min buk ve hnu chuan, "Engtikah nge kan inneih dawn?" a rawn ti heu mai le. Rang mangkhengin palai ka tirh dawn thu kalo hrilh ve mai bawk a!

Ka chhungte ka râwn sa avang leh ka fate min enkawlpui theitu ka mamawh tih ka hriat avang chuan nupui neih leh chu pawi ka tilo viau mai! Mc.Donald hills lamah Pu Rema (kan nu putea) hnenah lengin engtia han tih chi nge ka sawipui a. Engpawh nise, ani te 2 (aunty), Arm veng leh Farkawn lama awm te palai tirh hunah hriattir nghal chu tha kan ti tlang a. Tichuan, anu awmna khua Halkha lamah chuan palai thlak chu ka relthlu ta a, palai atan pawh Tlangpui khua Muanpuia te chu an kal ta a.

Nghaktu tan chuan palai te thang chhung hi a rei viah viah khawp mai. An lo thleng leh chu nui sungin engmah sawi tha duhlo vin thildang an sawi reng mai a, an chimawm thiam khawp mai lehnghal a.

Vangchhe dan anga nupui nei tur chuan kan nu man a to dawn lutuk si, Lai danin han ti dawn ila, chutiang deuh tho alo ni bawk si, a laiah an han rel fel ta tih min hrilh ta a. An thu rawn hawn chuan min ti lawm ngei mai. Han sawi zau ta deuh ila: Vangsie (Vangchhia) te man hi hmanlai pawhin sial sawm anih vangin tunlai anga chhut chuan a hautak khawp ang. Lai (Pawi) lam pawh bel lendan indawt, a kim biai, puan chikim leh thil dang atam mai. Chumi avang chuan Lusei ho hmeichhe man pangai Rs.400 leh thutphah 20 chu kan tih dan tur ani ta anih chu.

Kan nu (tur) chuan United States lam atangin ama kawr tur a rawn intum thlap mai a, a tha ka ti khawp mai. Pu Rema te in Mc.Donald hills ah chuan a inghat a. Anu leh a unau te pawh ram hrang hrang atangin an lo kalkhawm ta bawk a. Keini lam erawh ka pa chuan malsawmna min hlan mahse, sakhuana avangin a rawn tel thei dawnlo tih ka hria a, ka rilru ati hnual suih thei mai. Ka nau te erawh ka nu hovin an rawn tel thei a, ka lawm khawp mai. Catholic Church hian protestant inneihna hi a pawmpui tlat lova, an biakin pawh luh thianglo ani reng a ni!

Engpawh nise, Kulikawn damveng, tuna "Hmunthar veng" tih tak te chuan biakin thar an nei ve tawh a. La sazo chiahlo mahse an hman tawh avangin chutah chuan inneih kan dil a. Kulikawn kohhranah member kan nih loh ve ve avangin Mizo Presbyterian Church (USA), ka member nihnaah chuan ka membership certificate ka zuk chah leh ta vang mai a ni. Alo thlen chuan Kulikawn Hmunthar kohhranah chuan thehlutin, inneih chu kan dil hlawhtling ta a. Min hriatpui tur ka thian tur atan Para, Kulikawn Youth Adventure Club leader chuan ka ngenna hniallo vin min dinpui dawn ta bawk.

Inneihna hi a awlsam thei ang bera lawm kan tum avangin sawmbik emaw, sawmna pek emaw kan neilo. Hmunthar biakinah kan puantir tawp a, thenawm te erawh ka chhungte kal kualin sawm anni thung. Chumi leh hmuh neih ang ang hrilh ani tawp mai. Tichuan,January ni 17, 2004 chuan Kulikawn pastor Rev.Rohnuna chuan Hmunthar biakina innei hmasaber min nih tir ta a ni. Kan inneih Reg.no chu 360 ani nghe nghe.

Kan nu tan:

Kan inneih ni hian Faktea (Pathian thusawi) te an teamin an lo tel thei, a lawmawm khawp mai. Ka nau Rintea khan an team a zawm thin vang a ni a. A aw kha aring tha riau mai a, tunge anih hre hek lovi. Stepa kan din lai chuan kan chhak deuhah a tawng lang lang a. Kei chuan, "Vala, i chhak ami Pu... kha min han koh sak lawk mai ta che, nang tlangval aw ring tha deuhah," ka ti a, tha takin min koh sak ve mai bawk a. A hnu chuan tunge anih min hrilh ta a, Pathian hminga rawngbawl anih naah chuan a inthlahrun thlak leh hnahnawh duh viau mai.

Kan inneih min hriatpui turin rinai takin mi an rawn kal thahnem a, a lamawm tak tak a ni. Hmelhriatte an fel a, Lalhmaa s/o Pu P.Lalupa (Ex-MLA), Madawnga (Kulikawn YMA president), te leh midang dangin bus an rawn thawh bawk. Thianpa ngaih em em min thihsan ta, Sawmtea (Chanmari) pawhin taxi arawn hung tawp mai a,"A tul tula hman atan," a rawn ti tawl mai bawk a.

Kan inneih min rawn hriatpui a min lawmpui tute tan ruai chhete Synod Conference Hall, Sikulpuikawnah kan buatsaih ve a. Biakin atangin thahnemngaite motor thawh hmangin mipui kan inthiar chho zel a. Ruai lam pawh bazar ngai atanga thlengsil thlenga min buaipui tura inphal, Kulikawn Youth Adventure Club an lo awm bawk, kan nihlawh teh asin. Thil tih vel buaipuitu ber u anga kan neih Kulikawn High School hotu, u Zorammawia lah chuan, "Kan nau Henry hi chhuanna tur em em kan neilo, a YMA em em ringawt mai a. Chumi leh Adventure club tih tawh chuan a thihchilh ngam ang tih tur khawpa rinawm a ni thung," tiin min lo fak arek ve sek lehnghal a a zahthlak lek lek thei mai.

Thingpui leh ruai kil chhung vela mipui lo awi turin zaithiam hrang hrang ka nau Rintea thiante an lo kal teuh bawk. Sound System lamah lah Albatross lam an che bawk nen kan phuisui ve viau a ni. Ka chhungte aiawhin ka pu Dawnga (fam) Sikulpuikawn chuan thu tawi fel tak a sawi a, kan nu te lam atangin Pu Rema pawhin a sawi tui surh surh khawp mai. Ka pu Dawnga fanu (ka cousin) te leh ka cousin tho Mazari (Mission Veng) te ho vangin inneih lawmna pawh a mawiin kan thutna vel pawh mawi taka cheiin a awm a ni.

Tichuan, thiante leh chhungte duhsakna azarah tluang takin inneih ruai chu min kilsak hlawm a a lawmawm takzet a ni. Mipui haw rem hnu chuan Synod Conference Hall a room kan riahna turah chuan thianpa Sawmtea (fam) chuan kan luchungah kut nghatin Pathian hnenah malsawmna min dilsak a, avan hlu tak em! Thian hlut leh ngaimi nimahila, ka lu chunga kut nghat meuha min tawngtai saktu ka neih chhun ala ni tlat, a ropui thlawt a ni.

Pic pakhat khi ka nu nen, a dang pakhat khi Kulikawn Youth Adventure Club member te ruai ilo engmah beisei lova min buaipuitu te an ni e.

Sunday, August 21, 2011

Ka pu in ka hming a sa mal minsawm bawk

Ka pu Mathew Laldailova khan min duat em em thin a. Duat tih mai bakah min atchilh ani zawk hial awm e. Malsawmna nasa tak min hlan a, min awih hla te hial nei hrangin chumi hmang (sa in) min awi mu thin.

A hnuai lama link ah khuan ka pa in a chhiar chhuak lai video chhete ka dah e!

"..hmanah pi leh pu ten Thangchhuah pa dial tial lo hlan. Tunah erawh thiamthang IAS val turin thanglian ang che."

"Hmana kan pu Lalbuanga laibangah cham e. Sappui chhawn thiam a ngur an lal nan e... A ngur lal tual tual ngai e sappui chhawn thiam vangin, sumtual mawiin an lam e, pheisen rual. Kan lianin kan lal nemmaw, sakhming ar ang kan vai e. Pipu sakhming chawi zel nange Lalbuanga. Pipu sakhming au zelin tuchhuan hmingan ka chawi dawn e Lalbuanga. Chem ang dam vawng vawng ang che,khuanun hual ve na ngai e. Pi leh pu chhing turin seilian ang che. Tuchhuan lunglawm Lalbuanga, khuanu leng auzel ila. Thuam luai luai ngai... "

Ka pa kianga thu hi Pu Mangchhuana, hlaphuah thiam, "Buaina chhumpui kara leng zofa ten, puan ang hnawl ila chawlhtuiningzu.." tih phuahtu kha a ni.




NB: Lalbuanga hi ka pu pu leh hming, Mizo hindi thiam hmasa ber an tih thin kha a ni. Lusei lal hoin kum 1872 December thlaah Kulkhut a sapho an zuk dawr pawh khan an tawng letlingtu a ni nghe nghe. Lungleng lal Khamliana Sailo pa, Lalngura Sailo khawnbawl min a ni thin.

Pu Mangchhuana hla phuah, amah pawhin alo hriat tawhloh ka pa in a phawrh sak kan dah tel ang e:



Video te hi August ni 21, 2011 a Sangtea lak te an ni.

Thursday, August 18, 2011

Ka nupui


Kan chhungte leh ka thian hnai emaw kan awmna lama chengte lo chuan ka nupui, enkim maia ka nunkawng min khalhngil puitu hi an hre meuh awm love. Ani lah taka, mahni nunhlui ka ziak kur luam laiin a chanchin reng ka thailang khat mai. Khawnge tlem a zawng kan châwn mar thla dawn ang e.

Champhai piah, Thaidawr khaw lal, Sanglinga Chinzah fanu, Renhzing Chinzah leh Hrangkhama Fanai te fanu milai ani a. Mizoram buai vangin an khua pawh khawkhâwm zingah telin, Farkawnah an suan lut vek a ni. An unau hi 10 lai niin hmeichhia 6 mipa 4 an ni a. Apu in Tialpen (Tialte-i) tiin a hming a sa a, chumi ngei chu ka nakruh tikimtu chu ani ta a ni.

Apu hian Mizoram buai hmaa lal an ban khan sawrkar atangin pawisa te pawh a dawng ve hman a. Mahse sawi tawh angin tih luihnain Farkawn lamah vai sipaiin an suanchhuak ta a ni. Tichuan, Mizoram buai chuan zuallam apan zel mai si a, eizawnna lah a harsa si, tampui atla ani ber a. Apa Pu Hrangkhama chuan a chhungkaw din enkawl nana tha zawk tura a hriat Burma ram, Farkawn thlang tiau ral mel 9 emaw leka hla Tlangpui/Tlangpi khuaah chuan a pemluh pui ta a ni. Pu Hrangkhama pawh eizawnna ngialnghet nei turin Burma sipaiah a lut ve ta a, tichuan tâm lovin an pemna khua Tlangpuiah chuan an awm nghet ta a. A nau te phei chu Tlangpuia piang anni hlawm nghe nghe.

Kum 1988 vel bawr chho chuan Burma ramah nasa takin zirlaiten sipai sawrkar an do ta a. Hetah hian a theih ang angin a inhmang ve thin; hetah hi chuan Chin Hills khawpui Halkhaah an awm leh tawh. Zirlai ten Burma sawrkar ngam ta heklo, an man khawm ta a, an dap zel bawk a. Ani pawh chu a tlanchhiatsan ram Mizoram lamah sahimna zawngin alo lut thla veleh ta a. Zarkawt lamah an upa ber dawttu te chu an chennaah a zuk fin a. Mahse, Burma sipaiin India ram chhung atang pawhin mi an ru chhuak thin tih te leh thil dang dang a awm zel avang chuan a mangang ve thin hle awm e.

Remchang a awm ta hlauh mai a, New Delhi lamah UN lamin rambuai annih vangin sipai laka tlanbo duhte tan remchang a siamsak tih thawm a hre ve ta a. Ani pawh chuan beisei neive thei nia inhriain Lai (Pawi) tawng leh Duhlian tawng chauh thiam chuan New Delhi chu a pan thla ve ta rawih mai a ni. Hetah hian Pu Hiphei (MP)te leh midang te chuan tul angin an lo buaipui ve bawk awm e. Hun engemaw chen a awm hnu chuan UN chuan United States ah kal theihna an hmuhsak ta a ni.

United States ah chuan kum 1996 khan rambuai vanga refugee niin a lut thla ve ta rawih mai a. A dinhmun anga chhukthla hmasa pawl ani bawk si, tawng thiam bawk silo chu zamna chen chu a awm ve ngei ang. A aia chhuk hmasa te pawh lo awm mahse, khami te awm naah khan an kaltir kher silo, a buai ve khawp ang le! Sawrkar atha hlauh a, case worker an pe hrang zel a, anni chuan buaipui ngaiah an buaipui zel a. Mahni a tei-chhuah hun alo awm lo thei lova, hmun kar a inhlat thei vawng vawng ropui mai si, a bo ngun viau thin awm e.

Anni refugee nih dan hi zawng Somalia ang ani velo. An kalman hi UN lamin a tum saka, chumi chu hna an neih hunah tlem tlemin an rul chauh thin. Hna an neih hma thlatin pawisa an mamawh leina tur an pe theuh bawk a. United States an thlenin thil pawimawh hmasa ber, Social Security number an nei nghal a, chumi chu hnathawh phalna ani nghal bawk. In leh lo an duh ang an nei thei nghal a, kum 2 an awmin Green Card an nei thei a, nupui pasal citizen neilo tan pawh kum 5 an awmin citizenship an apply thei thin bawk a ni.

Hnathawh duh chuan bus a kal reng remchan lohna chen a awm thei si a, motor khalh a zir angai ta a. Ama sawi dan takin, "Midum ho pawhin an khalh thiam chuan ka thiam ve thei hrim hrim, ka ti rilru reng," a ti. Mizoram atanga motor khalh thiam saa lo kal te pawh vawi engemaw zat an fail thinna MVA (Motor Vehicle Administration) ah chuan drivers license (Driving license an ti velo) dil turin written test (traffic law exam) nei turin hmelhriat ten an zuk hruai a. Kei ngei pawh vawi 3 ka fail naah chuan ani tawng thiamlo zawk chu a vawikhat naah a tling nulh pek a, amah pawhin mak a ti zawk viau awm e. Driving test an nei leh a, chutah pawh chuan a vawikhat naah a tling leh a, ama motor chu amah ngeiin hawlam chuan a khalh thei ta anih chu.

Tichuan CNA (Certified Nursing Assistant) nih tuma lehkha a zir pah chuan, US Navy tana nuclear submarine designer pakhat Julie Wessels chu Bethesda, MD ah a enkawl thin a. Hetia enkawl angaihna chhan hi hnungzâng-ruh neilo, thir vuah sak anih vang a ni a. Alu pawh a thlek sual palh chuan a hawisawn thei tawh thin lova, chuvangin vil reng a ngai thin. Julie Wessels a enkawl ban chuan hun a neih dan angin mi in tifaiin a inhlawh thin bawk.


Maryland lamah pawh Mizo ten Presbyterian kohhran an din ve ta a. Hetah hian a u pasal, Pu Ruala te, Pastor Jacob Rodawla te nen chuan an kohhran dinthar chu an phurpui hle thin awm e. An thawhlawm-ip rit tak te chu Pu Ruala chuan ke ngatin (motor a neilo) bank lam a panpui thin. Kohhranmi la tlem viau mahse an biak Pathianah an inghat ngam a, tunah chuan Mizo Presbyterian kohhran chu a chhungkua zawng pawhin kan awm nual ta mai. Hmahruaitu te thahnemngaihna zar ani ngei ang!

Kum 2002 chuan Mizo Day rawn hmangin Art & Culture tirhin Mizoram lam atangin mi engmawzat an lo chhuk a. Mizo Day a zawh chuan Daduhi pualin Berwyn Heights biakin hall, College Park khua, Maryland ah concert siam ani a. Hetah hian Daduhi chuan ama hla phuah, ka nau Sangtean a thluk a siamsak, Sangtea chhang chiah Rintea nen a an lo sak dun, "Lendun Leh Ka Nuam" tih a sak dawn chuan," Rintea awmlo mahse a u a awm reng alawm," tiin zai pui turin dawhsan (stage) ah chuan min sawm chho ta a. Heta Daduhi nen kan zai dun hi kan nu min hmuh hmasak ber anih tak chu.

Kan inhmu ta zeuh zeuh a, kan inhmu ngun ta tawlh tawlh a a mizia ka zir a, ka hrechiang tulh tulh ta bawk a. Atir lam kha chuan a hmel a that lem loh avangin ka iai dawn tep thin a, mahse a ze mawina chuan duhawmna riau (chuai) a nei tlat hian ka hre thin. Khata tang khan ani maithei miin, "Hmeltha chu hmaifang tha ngawt hi an nilo. Hmeltha tur chuan finna leh rilru thianglim, hlim thei tak an nih tel angai," an lo tih thin ka pawm ngamna chu. Ani lah chuan, "Miin tha an ti thei em em che a, mi sawi ang em emin tha ka ti ve miahlo che," min lo ti ve tho bawk a.

Tichuan ka visa a tawp dawn ta si, ani chuan min uider ve viau mahse haw phawt ka tan thain ka hriat avang chuan Aizawl lamah ka hawsan ta a....

Wednesday, August 3, 2011

Ka exam leh ta!

"Pathian zarah eng eng emaw ka zir belh ve zel," Nilaini, May ni 25, 2011 ami chhunzawmna!


Kum 2011 February thlaa ka zir zawh tak,  Steam Engineering lam kaihhnawih tho exam tur remchang ka hmu hlauh mai a, (ka zirtirtu min hrilh a ni) exam theih hram ka rilruk ta a. Chumi chu Stationary Engineer exam a ni a, mechanical, general electric, power steam boiler leh refrigiration lam, chemical etc. subject te anni hlawm. Kan bel chiang a, examna tur lehkha vel chu Las Vegas, Nevada lamah daih thawn tur alo ni tih te ka hre ve ta zel a. Exam thei tur hian enge ka zir zawh tawh, engtia rei nge hetiang lampang hna kalo thawh tawh tih leh zawhna dang chhan tur bakah tihchianna (prove) thil tel angai nual mai. Fee leh exam dilna chu ka zuk thawn thla ve ta vawng vawng mai a.

Thlakhat ka nghah hnu chuan chhanna, dâk (post) atangin dawngtur emaw ka intih kha an lehkha kan bih chiang leh a, alo ni tawp lo mai. Keiman ka zuk biak anlo ngai alo nih chu, fimkhur loh theih mange! Tlaikhawhnuah, tihdan tur ka hriat veleh ka zuk be thuai a, biak anlo nuam phian mai lehnghal a, tul ang chu kan sawi fel nghal ta vek a. Lehkha thehluhna Las Vegas mah nise, exam chu kan awmna state ah tur ani thung. Ka exam hun tur te min hrilh hnu chuan, library ah te kalin tul ang ka chhiar ve thin a, ka lehkhabu neihsa te pawh ka chhiar nawn leh ta zel a.

Hnathawh lai neih bakah, a changa chhunlam hna, a changa zanlam hnathawk han nih chuan lehkha chhiar rilruah alo lut tha duhlo phian mai lehnghal a, tiril a za leh zak mai thin. Kum upa lam kan lo ni ve dawn tan mai tawh nen, "Rilru a muang churh tawh a," an lo tih zeuh chang te chuan nui vur vurin ngaithla mah ila, chhungril a nui lemlo fo; a fuihna tawngkam lo bawk em a ni! Chuti karah internet a thiante biak nuam lo tih bawk nen chuan zirna hun tak tak avang duh kher mai. Phek khat chhiar, internet ah minute 20 emaw... chutiang te chuan hun ka thendarh vel thin.

Exam hun alo ni ta a, kan awmna khaw piah Hagerstown khua, Km 49 vel ahla pan chuan ka chhuak ve ta a. Phone leh mahni pen thlenga ken luh phalloh anih vang chuan motor chhungah tullo thil chu ka dah vek a, ka lut ve ta chhak chhak. Ka pindan luhna tur ka thlen hmain zunin ka pan phawt a, zunin hi zahzel tha deuh mai ania!

Clerk chuan thutna min kawhhmuh a, reivaklo ka thut hnu chuan ka ID chihnih, ka drivers license (US ah chuan driving license an tilo) leh ka Social Security Number chu ka hmuh a. An enfiah hnu chuan, exam tur zingah ka hming a tel em tih an chian leh a. Ka ID pakhat min pekkir hnu chuan ka thla ala a, ka drivers license erawh chu exam hall ka chhuahsan dawna min pek leh turin a kawl tha thung a. Chhiarkawp te a tel avangin chawhhnawkna tur lehkha, clerk leh keima signature awm/chuang chu pencil nen min pe a. Exam hall chhunga awm dan tur min hrilh zingah chuan, bengchheng ka tih chuan benghnawhna tur dawhkanah a awm thu min hrilh a. Chutiang leh a kaihhnawih engkim chiang taka min hrilh hnu chuan, "Good luck" ti a chibai min buk hnu chuan exam hall chu min luh tir ve ta a.

Exam chu kan tan ta a, ka bulah chuan mi thu ve nual mahse, an hmel ka hmuh awm pawh ka hrelo. Zawhna lah chu a ingelh zawngin an siam thiam khawp mai a, thu tluangtlam awm thei reng kha a ingelh deuh a zawhna siam an thiam khawp mai. Han ngaihtuah chian erawh chuan kan thil zirah kan chiang em tih a hriat khawp ang le! Khavang kha aniang chu a tumkhat nan ka fail tak reng mai kha!

Exam that leh hi thlakhat hnuah an remti hlauh mai a, ka ti nawn leh ta a. Hetah pawh hian electric lam kha ka tichhe hle mai a, mark 1 in ka tlingzo lo leh ta a. Harsa ka tihna chhan pakhat chu steam boiler a algebra formula hi electric lamah hman theih zeuh2 mahse, an formula a danglam vang khan ka hriat pawlh leh thin. Thluak a chawlawl deuh tawh ani mahna. Tichuan, tum hnihna atan lehkha hlai tawkah thlalak chuang kulhin, FAILED tih chu ka dawng leh ta a ni.

Tih tak vekah tiin ka dil nawn leh a, tichuan a vawithum nan exam hun min siam sak leh ta a. Hemi tum hi chuan an clerk pawhin ka hmingin min koin min lo welcome tawh nghe nghe a ni. Ka lang ngun tlut tlut bawk atin a ni. Hemi tum zet hi chuan ka zam ve tawh khawp mai, ka tiril a khur ve deuh der der mai. Exam kha ka hlau nilo vin, fail leh ka hlau tawh lutuk zawk a ni. Ka thiam chian em em ho ka chhang char char a, ka thiam chian bal nilo kha chu ka chhan kan hrih zel a. Ka thiam chian ka chhan zawh vek hnu chuan ka kir leh a, ka kalsan ho kha muang changin, fimkhur lutuk tak maiin ka thlirin zawhna te chu ka chhiar nawn sek tawh mai a ni. Chhanna thiam ngei tur pawh zawhna chhiar sual vang hian a tihsual theih tih hi ka chiang khawpin ka hria.

Tuntum zet chu PASS tih ka dawng ta nawlh mai le, ka lawm ve vur vur hle mai. Mi fa te anga zirna sang nilo mahse, ka phak tawkah Pathian hian tumna rilru leh zir thatho theihna, ka chhungte min pe a, ka lawm a ni. Zanriah kil alo hun a, kannu in Pathian hnenah lawmthu a sawi a, Chingit bai tuitak nen lawm takin laipawng thlebawihin chaw kan ei ta a ni.


Enge hriat duh chuan link hi click mai nise:


Thubelh: Steam engineering class, Zalco engineering school ka kal lai khan chhungkaw lamah motor indaih lohna kan nei hlauh mai a. Mahse, vanneih thlak tak maiin, Saithangpuia Sailo te veng alo ni remchang leh hlauh zel a. Ani motor chuan thla 3 lai mai class kal theiin ka awm phah a, a chungah ka lawm tak zet a ni.

Tuesday, July 19, 2011

White House tlawh chungchang! -2



White House East Wing gate hmasa ber chu kan lut ve ta reng mai a. Gate kan lut chiah tih chuan Union general William Tecumseh Sherman-a lim chu veilamah chuan lian zet maiin alo ding luah mai a. Sherman hi American civil war a general lar tak niin Atlanta a lak khan Abraham Lincoln a tlin nawn leh phah nghe nghe a ni. A lim hi sakawr chunga a chuanglai, lungrem sangtak a dintir anih bakah, ama lim tho lungrem kiangah hian ke a dingin pali dang a awm bawk. President a thlan an tum pawh a hnial tu a ni.

Tichuan Secret Service lam chuan hlim hmel pu tak chungin kan kalna tur lam minlo kawhhmuh zel a. Check gate dang pan chuan thlur hnihin kan inzui phei ta hlawm a. Chutah chuan kan identity card min phawrh tir ta a, an lehkhabuah chuan kan hming a chuang em tih an en ta a ni. Kan hming an hmuh hnu chuan kan hming zawnah chuan an thai hang zauh a, kalna tur lam min kawhhmuh leh ta a. Phul nuam tak karah chuan kawng kan kan a, gate dang alo awm leh a. Hetah pawh angai ang deuh thoin kan thil ken leh ID min en sak leh a, kal dan tur min hrilh leh ta zel a. A chhawng nasa nek nawk hle mai, fimkhur loh theih ni heklo le! Mobile home ang deuhah hian 'ngil, ding, vei, vei' kalin kawngkharah kan lut leh ta phawt mai. Hetah thung chuan thlawhna tumhmun ang maiin uluk takin X-ray na te nen kan thuam leh paipawn te min en thlithlai sak leh ta a. Zah taka chibai bukin kan kalna tur lam min kawhhmuh ta zel a.

Gate dang mawi angreng tak mai veilam luhna atang chuan kan chhoh kal zel a. Kawngkhar lian zet mai, a hlui tawh hle tih hriat tak, uluk taka enkawl tih hriat ngawih ngawih lawi si chu kan lut ve ta. Hemi pindan hi leidap kan ti dawn nge, ground floor a ni. bang lehlam tawn ve ve chu American mi-un ho thlalak leh an lem kual mawi (framed) taka dahin an tar tlar put mai a. Pindan hmasa berah chuan pasarih chiah ka hmu thung. Step tlem kan lawn chho a, kalna zau tak (Hallway) ah chuan kan phei zel a. Dinglamah chuan "Library" a awm a, chumi veilam chiahah chuan "Vermeil room" an tih chu a awm bawk a. Vermeil room dawt chiahah hian "China room" an tih chu a awm bawk a. Hemi hmalam erawh kal an remti lova!

Chuta tang chuan step zau nuam tak, thlur hniha kal theihna dinglama awmah chuan kan chho ta a. Step tawpah chuan dinglam panga pindan zau tak mai "East Room" an tihah chuan kan lut ta a ni. He room ah hian chhuatphah (Rug) lianpui mai phah anih bakah Meichhitenna (chandeliers) lian pui pui, Crystal mawi tak taka siam, pathum a inkhai lurh lurh hlawm bawk a. He pindan ka luh hian an thil tar chuan min khawih ve hle mai. A chhan chu kha pindan kha President JFK leh President Aby te ruang an lo zalh tawhna anih vang a ni.

East Room atang kil tawp atang chuan "Green Room" an tih chu kan lut phei leh a. Hetah pawh hian pindan leh hmun dang ang bawkin secret service ho chu midang thlithlai awmlo takin an ding ngawi reng bawk a; India pulit ho anglo takin an nelawm phian lawi a! Green Room piah chiah hi "Blue Room" tih ani a, an chhuat phah pawh rawng pawl a ni a, an room hming chawi takin an chhuatphah rawng pawh a dang zel a ni. Red room an tih chu kan lut leh a chhungah hian meichhemna (fireplace) a awm a, mahse a danglamna chu 1818 ami Empire mantel a awm a. Tin, an meichhemna chu sailungvar nalh tak maia chei a ni bawk. Hemi pindanah ngei mai hian ani ka fanu chau deuh tawh chuan "Apa ka chau" tiin "Ladies Chairs" an tihah chuan an thu thuak hman nang a, secret service te an phe rang kher mai. Nuisangin ka fanu Janis hlauh loh turin "Miss khatah chuan thut an phal lova," tiin an hrilh a ni. Hemi room hi President te pawhin party an lo neih na thin a ni awm e.

Englekhawle, "China Room" bul atanga kailawn (step) kan chhoh khan chhawng khatna (first floor) kan thleng a ni a. Tichuan, Red Room dawtah chuan "State Dining Room" a awm leh a. Hemi pindan hi a lianin adar zau kher mai. Chawei mi za chuang an leng niin a inziak nghe nghe. A pindan luh chiah hian kan hma zawnah Aby lim, a lu chin chauh lianpui lo inhung kan hmu a. Kan dinglamah chuan mu (Bald eagle) in bang rinchhan dawhkan chu a chhipin a dokang a; dawhkan keah an hmang anih chu. Mu lem hi mawi taka thinga ker ani a, feet 3 emaw laia sang ani maithei. Chutiang chu hmun thuma inhung ka hmu a. Tin, he pindan meichhemna chungah hian President Abraham Lincoln lem lianpui mai, George PA Healy in kum 1869 a a ziak chu an tar ani nghe nghe. Hemi pindan ah hian alawm ram hruaitu pawimawh tak tak te President in chawhlui alo kilpui thinna chu. Kan hawi hu hu bik miahlo ania, chik takin ka thlir kual ve nasa mai.

State dining room dinglam atang chuan "Cross Hall" an tihah chuan kan lut leh ta zel a. Hemi pindan hi East wing ah chuan President in chanchinbu mite a kawmna thin pakhat a ni. Hemi pindan hi alian ber maithei!. Meichhitna lian pui pui a inkhai a, han phei zel chuan "Entrance hall" an tih luh leh dawn chiahin chhuatah chuan, an sak kum/a kan chhiat kum leh sak that anih kum te chu uluk taka kerin a awm a. Entrance hall atang hi chuan pawnlam chhuah ani tawh mai. Pawn ka han dak chhuak a, hmana White House pal hunga pawna thla kan lo lak ve zak zak na thin, mikhual kan lo hruai ve na thin te chu ka zuk hmu a, lung a tilengin, tuna ka chan,a chhunga luh ngei nen chuan a danglam hle tih ka hrechhuak zui a. Pawn kan chhuak ve ta nge nge a, mi lah chuan an cell phone hmangin thla an lo la sup sup mai a. Kei lah chu camera phone neive mah ila USB nei chuang heklo i, thla chu kan la ve nial nual a han dah chhuah theih lah ka nei ta chuang der lova!

White house kan fang ve ta chu ani reng mai a, khawvel ram ropui ber hruaitu chenna chu. Mahse, ka'n ngaihtuah let hian a ram ropuina leh hausakna te aia ka ngaihsan chhan a awm ta tlat mai! Chumi chu heihi a ni: Khawvel ram ropui ber hruaitu chenna e tilo chuan, mi pangai neih baka chei uchuak ka hmu hauhlo ti ila ka sawi sualin ka ringlo. Thil hlu awm te chu an hlui tawh vanga hlu emaw, ramdangin an pek (present) te anni daih mai. Kan hriat lova invenhimna ropui leh nasat dan tur zia chu rinthiam ngaihna pawh a awm lova, chu erawh chu venhimna thil ani daih thung si. "An chapona hi avan tlawm tak em," ka ti ta ber a, ka ngaihsanna a zual sauh bawk.


PICS: hman deuha mikhual kan kalpui tuma kan lak. Pakhat zawk hi White House chhung (President chenna lai tak tello) pindan awmdan te anni. CLICK PIC FOR LARGER SIZE