Search This Blog

Wednesday, December 2, 2015

Ka Nunkawng Kaihtawi!



Naupan laia Shillong a sikul kal thin han nih ve takah chuan a khaw hming ngawt mai pawh hian lung ati leng a, chutih lai a pawlrualpuite min ngaih tir leh thin. Kumpinu-in India a awplai a an hmunpui pakhat a lo nih thinna khan hlutna siamin, belhchian pawh a dawlna chhan niin a lang. A ram neitu Bakthak (Khasi) ho hi an tribal nihna tam takah la lang thin nachungin, kum tam tak Kumpinu thutchilh an nihna a hriat theih viau thin awm e.
St. Anthony’s High School-ah ka lut thin a, Don Bosco hostel a ka insuan luh hma zawng chuan ka pa u, ka ni Biaknemi, w/o Paul Z. Hauhnar (fam) te in-ah ka khawsa thin a, Laitumkhrah, Beat House ral lehlam, Bakthak ho Presbyterian biak in chhak chiahah, Meena Cottage chu ka awmna thin a ni nghe nghe.
Hostel-ah khan zan dar kua a rik chuan khumah kan awm tawh thin a, dar kua leh a chanve-ah “light down” an ti a, mut a chhuak e chhuak lo ve muthilh a ni tawp tawh mai. Exam a hnaih erawh chuan kan thianzaho-in zan dar sawm emaw velah, midang an muhilta tihah chuan mombati nen kan chhuak ru thin a. Kan mutna dormitory hnuai chiah, kan classroom-ah chuan lutru-in, zing thawhhun hma hret thleng mombati eng hnuaiah lehkha kan zir thin — kan lo va’n peih tak em! Hostelah hrim hrim khan nitin a huhovin darkar ruk vel kan zir ziah (mandatory) a ngai tho. Khatih lai kha chuan ka thiamthei ve teh asin aw!
Mizoram lama kan chhungte nen kan inbiakpawh theihna ber chu lehkhathawn emaw telegram emaw ala ni tawp. PCO te chu khawilam, a awm teuhlo. Telephone hman tur lo awm pawh ni tehreng mah se, Mizoram lamah phone nei an la awm mang lo va tangkaina a awm tamlo khawp ang. Hostel naupang ta chu a ‘broke’ ve theih khawp mai. Chhungte pawisa chah kan duh ve si, Laimu (Laitumkhrah) a Kalsang Restaurant leh Police Point inkar a post office-ah kalin, telegraph-ah a tawi thei ang berin, “Fee Rs.400 urgent” tih emaw ringawt-te kha Mizoramah kan thawn thin. Lehkha thawn dawn pawhin envelope leh stamp man ui chang a tam a, Inland letter, a rawng hring ngei mai kha kan hmang thin bawk. “Chhungte an chah leh zel theih a lawm” ti niawm tak khan tangka-te kha kan hmangzo zel a, renchemna chang ka lo hre ngailo. Tun hnu hian chhungte kalo tih luhai theih thin tur zia ka ngaihtuah thiam tan ta a, inchhir a pawi tihna avan lian ta em!
Zirzawh hmain ka lungleng chu Mizoramah ka haw ta a, ka nu chuan “A van pawi tak em aw!” a ti vawng vawng mai a ni. Ka nu hlauhthawn ang ngeiin college pawh zo fumfe ta manglo chuan ka awm ta mai mai a. Sawrkar pisaah pawh han thawk ve liuh leuh thin mah ila hna nghet a nih loh mai bakah mawhphurhna sang chelh thei dinhmunah ka ding talo reng a. Mizo movie-ah te changin eng eng emaw ti thin mah ila ka nunphung chuan changkan lam aiin chhiatna lam a pan thuk tawlh tawlh a, a tawpah phei chuan mi biak peih meuh lovah ka inchhuah thei ta hram a.
Ka nun chu ka ning ta a, miten min thlir dan ka hrethiam ta a ni ber ang chu. Tichuan Thakthing bazarah ka nu Silai-Mual huan antam zuarin ka thu ve ta ran mai a. Mi thenkhat chuan, “Ipa first class officer a ni a iti mualpho,” tiin min kaihthawh an tum. Ka pa nihna kha ka nihna a ni lo va, a thawhchhuah ka thawhchhuah a ni tlat lo, ka tho teuhlo mai. Ka antam tel leh kha alo lian deuh aniang chu, ka thut hmasakber tum chuan kharchhawng hovin min lakzawh sak vek nghal nghe nghe a ni. Lungleng khuaah hmunphiah keh zir chawpin kar hnih chhung hmunphiah kekin ka zuk khawsa leh a. Chu’ngte chu Aizawlah rawn hawnin ka zuar kual thin a ni. Kawng siam a inhlawhin Serlui kamah thla thum haw lovin ka inhlawh leh bawk, a nuam ka ti ta phian mai lehnghal a. A chhan ber nia ka hriat chu thianghlim tak leh hah taka thawhchhuah ka nei ve ta kha niin ka hria.
Mi nuihsawh leh fiamthu thawhna ka nireng duhlo mai ni lovin, mi awh tur nih ka tum ve ran a, Serlui kam atang erawh kha chuan ngaihtuahna bak a kal thui mawh kher mai. Ka tum a ruh viau mai, United States a chhuk theihna remchang ka dap ve ran. Chhungten min phatsan loh zarah sponsor-tu tur ka hmuta hlauh mai a, ka lawm ngei mai. Visa dil turin Calcutta ka thleng ve ta rawih a, kamis var pakhat leh kekawr pakhat kha ka jeans baka ka thuamhnaw neih chhun a ni mai a –ka nu-in, bual-in a ken luh chi sekhawnhan funte zipper nei min leisak nen. Calcutta Mizoram House-ah chuan, Manipur lam a Mizo pastor pahnih leh tlangval pakhat chu U.S. visa dil turin interview an inpuahchah ve bawk a. Interview a hun dawn chuan ka thuamhnaw, Mizoram House mattress hnuai a ka dah mar chu ka phawrh a, mar thalo zet chuan U.S. consulate chu ka pan ve ta a. Min han interview veta ngei mai a, ka kal duh chhanah, “Khawvel a ram ropuiber hi ka damchhung hian vawikhat tal hmuh ve ka duh a ni. Mihring hrisel chin hriat a ni lo va, tun tum hian hlawhtling hlauh ila ka duh hle mai,” ti zawngin ka chhang a—“tlaiah I passport rawn lam rawh,” min ti ta a nih kha. Ka lawm teh e, khami ni khan keimah leh tlangval dang pakhat chiah kha U.S. visa hmu kan ni nghe nghe awm e.
Tunah chuan United States-ah in leh lo chhete neiin ka inbengbel ve tawh a, lehkhate zir tha lehin ka zirzawh ang chin phu tawkin, Washington DC –ah, full time-in hnachelh ka nei ve ta. Chumi hna a ka thawhloh nite chuan kan awmna khua, Frederick, Maryland ah, firefighter/emergency medical service lamah ka volunteer thin bawk. Upat lamah lehkha ka zir nawn leh e ka ti a, full time a zir turin hun ka nei thei tawh si lo, part time-in ka ti chho ve hram hram zel a ni. Lehkha zir pawimawh zia hi ka upa tulh tulh a ka hre chiang zual zel mai a ni e. Nu leh pa ka lo hmangaih thiamloh thin zia ka inhre zual sauh bawk a, koh kir theih nise tul lo va ka pawisa dil thinte kha ka dil kher loving — “Tlangval lai chuan…” ti a chhuanlam siam chi-ah ka ngailo.
Shillong sikul kallai-ah khan han lut lehta lawk ila. Keini aia u Mizo zirlai hruaitu thenkhat khan an zirna lam khawihbuai khawpin (a ni ngei ang) politics an khelh avang khan exam an phal ta lo va. Anni lah chuan Mizo zirlaite exam phallo angin thu an thehdarh a, exam tumte kha an dang thul (kan unaupa ngei pawh an dang a ni). An mahni tih dikloh niawm takah khan Mizo zirlai dangte kha nawr-luh an tum a ni ber ang chu. Mizoram an rawn haw a, pasaltha ang maiin politics chu an luhchilh ta tak tak reng a. An luhna tur taka an lut kha a lawmawm, mahse zirlai dangte an tihbuai ang boruak erawh kha chu tun hnu zelah awm leh tawh ngailo se ka ti takzet.
Tunlai angin smart phone kan nei ve ngai lo va, internet pawh a awm heklo. Ram hran a mi thian kan siam dan ber chu penpal hmangin a ni. Magazine-ah te hian penpal column a awm thin a, keini tleirawl rual chuan kan bih hmasaber foin ka ring. Chuta ka penpal pakhat chu tun hnu thleng hian thiantha tak kanla ni chho ta zel bawk. Khawvel hmun hrang hrang a penpal thian neih takah chuan stamp chi hrang kan khawl thin a, to tak tak a leichhawng duh pawh an awm ve zel mai bawk a. Peter C. Lalrinmawia hla, “Kar Hla Thian” tih pawh kha penpal uar lai ani bawk nen a lar ngei mai. Penpal neih kha kan social network a niber thin awm e.
Kum reilote atang khan Mizoram lamah pawh cell phone (mobile phone) kan hmang ve tan a nih kha. Kan unaupa Nonoa (fam) chuan, “Bro’ mobile phone ka nei hmasaber,” tiin a rawn awrh vauh vauh, nei dang awm vak heklo, a awrh a han awrh pawh kha a awm ve viau tho e. Nokia phone holam tak atangin smart phone chi hrang hrang a rawn awm ta zel a, tunah chuan khawvel a tha ber ber, iPhone S6 te leh Samsung Galaxy S6/S6 edge te thleng pawhin Aizawlah pawh lei tur a awm ta. Mahse! Mahse kanti teh ang, kan phone neihte hi a smart hlawm em em nangin a hmangtute hi kan smart lo riauin ka hre fo mai. A hmeh vel leh a tih theih hmehchhuah dan kan thiam viau pawh a ni thei e, hnadang a tlai phah emaw, tihtur tizo thei lawk lova min siamfo ta mai hi a hmangtute kan smart lo hle niin ka hria. Fiamthuin ‘a ruaitu aiin a hlawhfa phone a hlai zawk’ tepawh anti ta hial. Sikul/College naupang mahni zirlai zir hman lo khawpa smart phone khawih nasa te hian an phak tawk tur an phalo foin ka ring. Shillong a kan sikul kal hunlai khan internet hmang a social network neilo mah ila, a hunlai a awm chhun penpal buaipui tak tak ho kha lehkha zirna lamah a hnufual fo mai. Smart phone emaw internet hrim hrim hman chintawk hrelo pawh hian, an zirna lamah an muangchan phah mai bakah, khawvel tak (cyber world nilo) ah hian an bo hu duh hle.
Ka fapa naupang zawk hi tunah hian ka kiangah, United States-ah awmin internet hmanga game khelh thiam ve angreng tak a ni a, lawmman te pawh a lo dawng ve tawh a ni. Mahse, hunbi ka siamsak loh chuan a zirnain a tuar em em thin a, hunbi ka siamsak chinah erawh chuan zirna lamah rual a pawl pha ve leh ta deuh. Engkim mai hi a lutuk chinah chuan thalam a min hruai aia thalo lam a min hruai thei alo ni fo thin. Kum tam a liam hnuah kumin June, 2015 khan Shillong tlang ka chuan leh a, ka sikul kalpui thiante nen inhmuleh in lung a leng thar leh ngei mai. Shillong Mizo Zirlai-te Pathianin awmpui zel rawh se.
NB: Shillong Mizo Zirlai hruaitu pakhat-in an magazine/chanchinbu-a chhuah turin fuihna thu min dil a, mahni chanchin ekzampul a hmangin Shillong Zirlai tan deuh a ka ziak a ni. Khawih damlam hret mah ila Shillong lam a awn deuh tui maithei. Hairehai :)