Search This Blog

Tuesday, July 17, 2012

Min rawk an tum!

United States ka luh tirh khan, min hruaithla tu, Pi Changliani te in lamah ka khawsa thin kha a ni a. An ni nupa khan min duhsakin min buaipui ta lo sela tun ang dinhmun hi ka thleng kher lovang! Hna lam vangin remchan zawkna avang chuan, Lianthuama Vangchhia te in lamah ka insuan ta kha a ni a. Ani ni nupa pawh hi Mizo rilru tak pu mi, mikhual  neih hrehna nei hauhlo, hlimlo hmel hmuh tur awmlo an ni a, an fakawm ngei mai.

Engpawh nise, kum 2002 kum tir lamah chuan  kan u ( ka 1st cousin), u Valtea (Joseph Lalchhuana MPS) chu India aiawhin USA lamah, Antiterrorism Assistance Program hnuaiah, "Critical Incident Management Course" zirna neiin alo chhuk hlauh mai a. A tih tur a tih zawh hnu chuan ka khawsakna lam Maryland state  a rawn tlawh zawk hman tur thu  ka hria chu ka lawm ngei mai. Unau ram hlaa han inhmuh chu chakawm ve tak a ni.



Tichuan ani pawh March ni 15, 2002 hnu lam chuan a tih tur pawimawh a zo ta bawk a, Maryland lam a rawn pan ta a. Keimah min hruaithlatu, Pi Changliani te nupa chuan ngai pawimawhin, ka thisen zawmpui, Andrew Ngurdinga (2nd cousin) telin chawhlui kilpui min tum ta a. Kei motor la neive talo chu nau Ngurdinga (Andrew) car chuan Pi Changliani te awmna khua Bowie lam kan pan ta nal nal a. Pan nal nal han tihah ka awmna khua College Park nen in thenawm mai a ni a, hla em em pawh a ni hran love!

Pi Changliani te in kawtah car kan park fel a, kan chhuk ta a, hlim takin an kawngkhar lam chu kan pan tlang ta a ni. Kawngkhar dar (door bell) ka hmet-ri fel chiah tihin car dum lam lianpui a rawn ding nghing lawih mai a. Chuta tang chuan midum 3 an rawn chhuak a, pistol an keng a, min tinzui ta.

Midum tangrang ho chuan, "In pawisa 'bag' min pe vat rawh u, chulo chu kan kap ang che u," tiin, movie a pistol he deuh ha a an tin ang hian min han tin ta vel anih kha. Ka ngaisanglo mai mai teh a sin!

Engpawh nise, pawisa bag kan neih loh thu ka sawi hnu chuan, "In wallet phawrh vek rawh u, vat vat..." tiin silai chuan min tin sawk sawk zui a. Ka u Valtea (Joseph Lalchhuana) thin tuarlo chuan pakhat chu an khawih nghal nawk nawk ta mai a. Mahse, mi 3 silai keng an nih vangin chet zui chi ni heklo, a ninawm duh hle mai. Silai hi movie ang a nilo, in tin meuh chu a dan a dang zar ania, he deuh he hu a intin pawh kah fuh harsa viau mahse a hlauhawm tho. A fuh palh thei tlat!

Kan nau Ngurdinga (Andrew) chu ka phenah a biru zar zar mai a, a wallet erawh hnim buk karah alo paih hman zauh, a che rangin a tha ka ti khawp thung! Ka u Valtea nen chuan thingthi turin min ti a, ka thingthi duhlo chu ka lu-ah pistolin min chhu bur mai a, ka nghawng a nghing ve lawih. Mahse, a hnu lama kan sawi dan takah, silai an keng zeilo a ania'ng e, zak kau hawk a min chhu si kha, min chhu thlu tlat lo. Min chhutna hi a pawng lova, a khuar hlauh thung a, tun thleng hian ala hniam deuh bui. A vunpui chu an chhu chat ve a ni mahna!



Chutih lai mek chuan in chhung-lam atangin Pi Changliani kawngkhar hawn tum chuan mi'n rawn hmu. Ring tak a auvin, "Police ko ru, police ko ru" (Call 911, call 911) a ti ta chul a. Chumi thawm hlau chuan kan midum tangrang ho chu an tlanchhe ta a ni. Engmah min laksak lova, kei tih loh chuan kut pawh an tuar ta lo, a vanneihthlak khawp mai.

Police an lo thleng tuk tuk a, detective alo lang nghal bawk a. Pi Changliani-te dinning room-ah interview kan nei a misual man tum chuan an chhuak leh ta a ni. Kar engemaw zat hnuah an mahni niawm tak man an nei ta a, mahse an ni chiah em tih ka hre thei ta tlatlo.

Engpawh nise, wallet nilova, 'pawisa bag' kher min dilna chhan tur kha hetiang hi ani maithei! Pi Changliani hian vending machine engemaw zat a nei a. Tlai lamah chu'ng vending machine atang chuan pawisa nawi chu la khawmin in lamah a hawn thin a, keipawhin ka kalpui zeuh zeuh tawh thin a ni. Chutiang a Pi Changliani te che vel chu anlo thlir thin anga, remchang zawngin an  veh fo thin anih ka ring ta ber. 

Chaw ei a hun tawh si, min sawmtu te nupa lah chuan nuam an ti chiah tawhlo. Keini lah chawei lam a lang tawh chiah bikin ka ring hlawm heklo. In atangin kan chhuak ta rawih a, restaurant nuam takah an fapa Jimmy te nen vawksa nakruh hem hmin min va eipui ta a. A tui bawk a, min sawmtute chhungkua an fel bawk nen, hlim leh tui ti takin kan ei puar ta leng tho mai. :)

Thursday, July 12, 2012

Min thlatute

Min thlahtute han tih hian keimahni chhungkua bil (keimah thlahtu)  ka sawina a ni a. Tuntum chu  a hnam zawnga min thlahtute sawina lam a ni dawnlo a ni. Ka pa lamah hian tlemin hriat a thui deuhva, a chhan pawh ka pu khan ziak a alo dah that vang ani thei ang.

Keini chhungkua thlahtute hriat theih chin:

1. Thipari - Hauliana a hring
2. Haulian'an Roliana a hring.
3. Selpui'an Lalbuanga a hring.
4. Lalbuang'an - Tuahlala, Kaka leh Hautaka leh Thangtereti a hring.
5.Tuahlal'an Saihnuna a hring
7. Saihnun'an Laia, Denga leh Chhinga te a hring.
8. Kak'an Rodaia, Thangpuia leh Laldailoba a hring.
9. Hautak'an a dam lova, Lalchhingpuii chauh a ni. Chawngbuli leh Nuthangi an thi.

Family tree hi click len theih a ni e.

Keimah bik min thlahtu Lalbuanga atangin han thlurbing ta deuh ila. Ani kha Lungleng lal, Lalngura khawnbawl min a ni. Lalngura chu Mizo lehkha ziakthiam hmasaber Khamliana Sailo pa kha a ni nghe nghe. Lalbuanga chu Mizote zingah Hindi tawngthei hmasaber nia sawi niin, Vailen hmasa alo reh deuh khan Kulkhut lamah remna thuthlung siam tur a Mizo lalte an zuk kal khan an tawnglettu ani nghe nghe. Kulkhut an thlenkum kha kum 1872 niin, December thla a ni nghe nghe.

Lalbuanga chuan Kaka a hring a (Kaka tih hi Rulngan kak sawina ri anga lam tur a ni). Kaka chu Lungleng lal, Khamliana Sailo khawnbawl min a ni reng fo. Nupuiah Ralte Kawlni nula Liankhawli a nei a, sial vawi 2 a chhun.  Kaka hi Lalbuanga fapa pathum zing a milai a ni a, a fate puitlin hmain a thihsan ta mai a. Tichuan a nupui Liankhawli Kawlni chuan a mahin a enkawl ta hlawm a ni. Kaka thih hian a fapa M.Laldailova (ka pa pa) chu kum 9 emaw chauh ala ni nghe nghe. Ka pu Laldailova kum 9 a nih a a pa Kaka a thih chuan kum 1881 ah a thi tihna a ni ang.

Ka pu, Kaka fapa, M.Laldailova chu  May ni 16, kum 1890 ah a piang a. Kum 1909 ah Lower Primary a pass a. Kum 1913 ah middle English a pass leh. Kum 1914-1915 khan Saphluia tanpuiin, thlakhatah 8/- hlawhin hna a thawk. Kum 1915-1916 ah chuan 15/- a hlawh ve ta a. Kum 1917-1919 ah chuan Lushai Labour Corp. ah chuan Head Clerk hna a thawk ta a, thlatin 90/- a hlawh pha. WWI a France lam a an thawn thlak thlak hnu chuan Head Clerk cum Interpreter hna a thawk ta a, chanchin nuihzatthlak tak tak sawi tur pawh a ngah viau a ni. 

Kum 1919 ah chuan civil sergeon office clerk niin 45/- in hna a tan. Heta tang hian kum 1950 thleng a pension hma zawng a thawk ta a ni. A pension hian a thlatin hlawh chu Rs.100/- chauh a ni. 

Sum up:

1. Indian Red Cross Society, Aizawl branch ah secretary in rei tak a awm.
2. Aizawl Panchayat member-ah kum reitak a awm.
3. Mizo zingah phaitual a chhuti a kal a, T.A. la hmasa ber a ni. Ama sual chhuah a ni nghe nghe.
4. Mizo tan a R.C.A. hi a dil chhuah a ni.
5. Co-operative Society District Marketing ah kum rei tak chairman a ni.
6. Society Village Welfare McCall (?) bawrhsap chhung zawngin secretary hna a thawk.

M.Laldailova (ka pu) hi Mizoram a Catholic kohhran dintute zing ami niin, kum 1992 May ni 4 khan kum 102 na lawm kan tum mek laiin a chau thut a mual min liamsan ta a ni. Presbyterian lam a a lawi laiin  hla 3 lai a letling hman a, chuta 2 te phei chu Pu Lloyd te nupa te nen an inlehlin tawm a ni nghe nghe. Tun thleng hian Kristian Hla bu ah hian an la awm awm tak e; Letlingtu  hmingah "Laldailova 1890 - 1992)" tiin!

Ka pu M. Laldailova hian Mizo hmeichhe zing a English tawng thei hmasa ber Lalnu-i nupuiah a nei a, mahse  vanduai thlak takin Lalnu-i chuan  a thihsan ta mai a, Kulikawn thlanmualah phum a ni. Tichuan, Hmarchaltlang lal fanu, Sapliani Sailo chu nupuiah nei lehin, an pahnih thih thlengin an innei ta a ni.

M.Laldailova fate:

1, Vani (thi) Zemabawk.
2.J.Manliana (thi) Dawrpui vengthar.
3. Lily (thi) Shillong, Meghalaya
4. Johana (thi) Kulikawn
5. Biaknemi, Umran, Meghalaya
6. Dominic Lalhmangaiha, Kulikawn, Aizawl.
7. David Dosailova, Kulikawn, Aizawl.

Tichuan, kei chu M.Laldailova fa naupang ber dawttu, Dominic Lalhmangaiha fa hming koh niin, unau 7 kan ni.

Source: M.Laldailova lehkhabu, ama ziak.

Thursday, July 5, 2012

System tha

Ram hrang hrang hi ka awm kual tamlo nangin tlawh erawh ka nei ve ta nual mai. Hetiang ram ka hmuh ve chinah te hian (country ani emaw state a ni emaw) ram rethei ho hian dan leh hrai an zah lovin, an palzut hrehlo zual niin ka hmu fo mai. Chutih karah, a chengte chuan chhuanlam fahrah te te an nei ve far hlawm a, belhchian erawh a dawl ngai lem hlei lova!

Ka pianna ram, Mizoram hi han thlurbing  ta ila. Mizoram state-ah hian dan leh hrai fumfe tak tha tak tak kan ngah kher mai. Mahse, chu dan leh hrai awmte chu a siamtute thleng maiin palzut a zahloh an ni tlat hlawm si. Chu mai a ni lova, vantlang pawhin dan leh hrai awmte chu a hming mai a awm ang deuh lekin kan ngai a, inhawrkhawm nikhuaah phei chuan zahna chhete mah kan nei tawh ngailo. Khawvel hmun hrang ami te'n min rawn thlir reng a ni tih pawh kan ngaihtuah pha tawh thinlo nite'n ka hre thin. Kan pi leh pute ngaihtuah dan kan la chhawm zel te pawh a ang lek lek fo mai. An ni kha chuan an ramri piah khawthlang lamah khuan mihring chêng an awmlo emaw anti hial a nih kha!

Ram tha leh dan leh hrai tha nei tur chuan dan leh hrai awm sate zah thiam a, theih ang tawk a zawm peih leh zawm duhna rilru neih a pawimawh. Kan ram kan hmangaih  anih chuan dan leh hrai kan hmangaih tur a ni ang. Tawngkam-in "Ram ka hmangaih," ti ti mah ila, dan awmsa te kan zah lova, kan palzut hreh miahlo anih chuan kan lei (tongue) kan vial thlawn, kan tawng thlawn tihna a lo ni dawn a ni.

Han sawi ta lawk ila, nimin, July ni 4, 2012 khan kan chenna khua, Frederick, MD ah chuan United States piankum 236 na lawmin Baker Park-ah kan chhung kal ve a. Chuta ka thil hmuh leh kan chik zual deuh pakhat chuan rualawhna nasa tak min pek bakah, "ram anlo van hmangaih tak em," tihna rilru min pe zual sauh mai.

Chutia USA kum 236 tlin lawmnaah chuan zan lamah halmawi (fireworks) mipui en turin nasa leh ropui takin an hal a. Hetia mipui kalkhawm hi 50,000 atanga 60,000 vel kan niin Frederick chanchinbu chuan a chhuah nghe nghe.
 http://www.fredericknewspost.com/sections/news/display.htm?storyID=137817

Chutiang zat mipui kalkhawm te halmawi siper emaw laka an him nan tiin, police lamin, "Police line do not cross" tih an thlung kual duah mai a ni. Chumi line an thlun kual duah pel a thu mi 2 chu ralkhat atangin chiang tak maiin ka hmu thei a. Ka rilru te te chuan "hispanic an ni ngei ngei ang," ka ti niap niap a, ka pan hnai ta ngat a... anlo ni ngei bawk a. Ka rilru bawk chuan, "Border pawh dan lovin an rawn paltlang (cross) ngam a, hetiang police hrui zam mai mai zahna chang hreawm pawh an nilo reng a ni," tihna rilru negative angreng tak ka neih phah ta nghe nghe a.


Thlalak kual pah chuan ka teikual deuh chiam a, kan hawi vel thin a, nichin a hispanic 2 ka hmuhte bak kha police hrui thlun pel a awm tumah ka hmu derlo nia mawle. A rammite chuan,"Dan a awm a, kan zawm tur a ni," ti niawm takin felfai takin hruithlun pawnah an awm vek mai. Hetiang a vantlangin dan leh hrai an zawm chuan 'SYSTEM THALO" neih a harsa khawpin ka ring. 

Frederick khua a ka awm tirh hian tumkhat pawh petrol ka thunna hmunah tum lemlo takin engemaw leiah ka paih palh zeuhva. Nu pakhat chuan hla deuh tak atangin minlo hmureng chu niin, a rawn kal nal nal a, "tinge tawih theilo leiah i paih a, i ram i hmangaihlo em ni," min rawn ti chhak mai. Ka zah dan zia kha ka theihnghilh mai mai tawhin ka ringlo.

Ram tha leh system tha nei tur chuan dan leh hrai awmsate kan zawm that peih a pawimawh a, dan kengkawhtute kan thlawp that a pawimawh bawk ang. Chutih karah dan kengkawh tute pawhin mipui zah leh fak an hlawh zual theih nan dan chu khauh takin an kengkawh tur a ni bawk ang.

Dan leh hrai zawm leh zawm loh hi dawt sawi ang deuh ani awm e. Dawt sawi laklawh tawh chuan a khuhna tur a ngai a emaw, dawt dang sawi a harsa tawh ngailo. Chutiang deuh chuan dan hotê kan zawm peihloh hian a dang chu zawm loh mai harsat lohna a awm tawh ṭhin niin ka hria.  Ram a awm chuan dan leh hrai a awm a. Dan leh hrai zahna hmun a piang ram nuam leh zahawm, chenna tlak, radang thik phak anlo ni thin.