Search This Blog

Friday, December 23, 2011

Mizo tih awmzia!

Tunlai thangtharte leh kan pa rualte thlengin "Mizo" tih awmziaah inhnialna, a awmzia hre zawk nih tumna a awm ta fo mai hi mak ka tilo theilo a ni. Tawngkam thiamin awm ang tak mai a an han sawi chiam hi chuan anih duh hmel thin bawk em a ni e!


Englekhawle, tunlai thangthar lehkha zirsang tak tak zingah, "Mizo" tih hi hnam (tribe) hming anga sawi an tam ta hle mai. Mizo tawng hlawm lian zual pasarih ie: Hmar, Lai (Pawi), Ralte, Paite, Mara, Zahau leh Lusei tawnga tawng hausa ber Lusei tawng meuh pawh a hausa tawklo tih nemnghettu pakhat niin ka hria. Tin, Mizo tawngah hian ethnic group, race, tribe leh subtribe/clan hi kan sawi pawlh emaw kan hriat pawlh fo thin vang ani maithei bawk.


Ethnic group kan sawi dawn chuan keimahni leh kan thlahtute engtia hriat nge annih leh 'nation' sawina a ni ie. Mizo, Khasi, Naga tih ang hi ani a. Race kan sawi dawn chuan kan chawrchhuahna, hmel puthmang sawina a ni ie. Mizo te chu Mongoloid kan ni. Tichuan, tribe kan sawi leh dawn anih chuan, "hnam" kan sawi tih kan hriat a pawimawh leh ang ie. Lusei, Hmar, Lai adt. Chutiang deuh chuan Subtribe/clan kan sawi leh dawn anih chuan "hnam-tepeng" kan sawi ani tih hriat a tha leh hle awm e ie. Siakeng, Dochhil, Hauhnar, Sailo adt.

Khitiang khi thu awmzia anih vangin, "Mizo" tih hi tribe hming a nilo tih kan hriatchian a pawimawh em em ta anih chu. Kan aiawhtu hmasa ten min awptute hnena 'Mizo Memorandum' an zuk thehluhah ngei pawh khan a nihna takin an ziak a mahse, khami lehkha chhiar fo tawhte pawh khan an bih chianglo fo thin anih hmel hle, kan sawi sual fo tho mai! Anni chuan, "Mizo race" tih te, Mizo tih awmzia sawi nan, "Numerous family of tribes" ti ten, "Mizo people" ti te in an lo ziak thlap a nih kha.


Kumpinu (British) hnuaia kan kunlai khan, Lusei lalna khuaa mite kha Lusei vek emaw tiin, kan vai huap a min koh nan (identify nan) "Lushai" tih an hmang ani a. Lusei lalna khuaah khan tam tak chu Lusei lal hovin "Hnamchawm" tia an kohte pawh anni hlawm. Chutiang anih vang leh Lusei vek annih loh avang chuan Mizoram a Zohnahthlak hnam zawng zawng huam turin Lushai tih chu "Mizo" tiin thlak alo nita reng a ni.

Tichuan, Mizoram a Zohnahthlak hnam hrang hrang, Hmar, Lusei, Mara (Lakher), Lai(Pawi), Zahau, Thadou, Ralte, Paite leh hnam tepeng (subtribe/clan) tam takte min huam vek a, min huikhawm theitu tur atan chuan Mizo tih chu alo piang ta a ni. Tichuan, April ni 29, kum 1954 a "The Lushai Hills District (change of name) Act 1954 [Act No.18 of 1954] "hmang chuan India sawrkar laipui hriatpuina-in Lushai Hills pawh "Mizo District" tih ani ta a. Mizoram a Zohnahthlakte chu "Mizo" tiin hriat kan ni ta bawk a, kan insawi dan (kan in identify dan) pawh ani chho ta zel a ni.


Mizo tih chu kan hnam hming nilo vin, kan nihna, Zohnahthlak hnam hrang hrangte min huikhawm a min awpkhawmtu, kan identity anih chu. A awmzia tak chu "Indian" hnam a awm lova Indian race a awm a chumiah chuan hnam hrang hrang (vai hnam ho) an awm ang hi a ni. Native American an awm a an hnam hming erawh chu Sioux adt. niin an hnam-tepeng/subtribe erawh, Lakota, Dakota te ani hlawm. English thiam vaklo chungin tihian entirna thutluan (sentence) kan siam ang e: "I belong to Mizo tribe of Ralte tribe of Siakeng subtribe/clan," tih nilo vin, "I am a Mizo of Ralte tribe and Siakeng is my subtribe/clan" kan ti zawk tur a ni ang.

Kan awmna tlang leh mual a zirin alo awmsa ten min koh dan a dang nual hlawm. Min koh dan (min identify dan) dang mahse chumite hnam hming chu "Mizo" tih huam chhung ami alo ni tho mai... ie: Chin, Kuki, Zomi, Mizo, Zo leh Thadou te hi hnamdang kan ni hauh lo tih chu Mizo Memorandum khan chiang takin a sawi chhuak a ni.

Tin, Red Indian kan tihte, United States, Canada leh Mexico a awmte hi an inen hrang hauhlo mai. Chhulkhat chhuak annih an hai lova, innel takin an intawkkhawm (Powwow) ho thin a, tawng hrang an la hmang nasa viau bawk (English erawh an tawng tualleng ani tawh a). Ka chhim ve fo nghe nghe a ni. Zohnahthlakte pawh hian kohdan emaw tawng bil kan la hman avangin mihrang emaw kan intih mai loh a tul hle a ni.

Mizo hnam hrang hrangte:

Lai (Pawi) hnam tepeng (subtribe/clan) te:


Paite hnam tepeng (Subtribe/clan) te:


Mara, Ralte adt. tepeng te:


Hmar (Lai (Pawi) hnam link hnuai zawkah khian Hmar hnam thenkhat a awm tel. Heihi chhunzawmnaah ngai mai ila):


Lusei leh Thadou (link ah hian Thadou, Kuki hnuaiah dah a ni a, Kuki hnuai a hnam hming awmte kha Thado hnuaia dah tur anni zawk e):

NB: Mizo te hi hnam hming inang si, Lai (Pawi) ah emaw Hmar ah emaw awm hrang emaw an awm nawk thei. Hei hian Saphun-mi kan nih a tichiang viau bawk awm e. Tin, hnam list a dahte khi a source ziah ngaiin ka hre lova ka dah talo mai. A chhan chu, Lusei, Lai, Mara, Paite adt. te khi Mizo annih chuan an tepeng (subtribe/clan) te chu Mizo anni ngei tih a chiansa vang a ni e (period)

Wednesday, December 14, 2011

Pawl pahnih, ka tuina!

Kohhran emaw sakhuana ang te chu pawl ka sawi tumah ka telh dawn lova, tun atan chuan ziak tel turah ka ruat bawk heklo. Ka sawi tum, "Pawl" erawh chu mi hrang hrang ten thiltum nei a an pawl din (fraternal club) emaw, mi awmkhawm emaw zekhat neihna hnuaia inthurual (fraternal society) lam ani dawn a ni.

Hetiang society/club ka tuina thenkhat zinga pahnih kan sawi ang e.

Free Mason:

Anni hi khawvel club emaw, society ang emaw indin tawh zawng zawngah thuthup thei ber leh mifng leh chhuimi ten an pawl chhui nasat pawl ber ani hial maithei. Kum zabi 16 na bawr vel atanga din tawh niin sulhnu leh thuruk an ngah zia hi hahip a sawi tham a awm. Kum 2004 a movie lar ve tak, "National Treasure" pawh kha hemi pawl te chanchin hrûl a ziak anih kha. Biakin nichiahlo, "Lodge" hrang hrang nambar hrang nei thlapin a awm a. Khawvelah hian tunah membâr maktaduai 6 chuang an awm mek a ni.

Free Mason nih tum chu a har lova, zawm thei nih erawh thil awlailo tak a ni thung. Dilna chu manchawi tur zat (fees) nen an pawl mi leh sa sawipuitu hnenah thehluh tur a ni a. Chumi thehlut tur ngawt pawh chuan kan nunhlui leh mizia (background check) uluk takin an nei dawn tih hriatsa a pawimawh hle a. Tin, Pathian awm a ring tur a ni bawk. Dilna thehluh hnu chuan lehkhabu chhiar tur ie:Lal Solomona chanchin adt. hrilh anni thin. Chutih chhung chuan mi pali emaw a diltute inah leng lutin an chhungkaw zia an thlithlai a, engkim chik takin an en thin. Tichuan membâr nihna diltu chu a inlengte chuan vote an la a, an vai a an 'aw' theih a an thilchhui dang a that bawk chuan an pawl zawmna tur lamah harsa a awm tawh lemlo a ni.

Kei min thehluh saktu hi Prudence Lodge No.... P.H.A. a Senior Deacon Emeratus a ni a, hawihhawm tak leh duhsak takin min pui a ni. An pawl-in a zirtir leh an duh bawk, an mizia nibawk chu, hawihhawmna an nei tha em em a, midang, an pawl nilo te nen chuan a tlangpui thuah titi pui pawh an nuam em em mai. Nungchang thalo tan zawm theih a nilova, mi rinawmlo tan zawm theih a ni bawk heklo.

He pawl hi "Secret Society" ti a hriat lar tak niin, an inzirtirna leh an thil tum hi pawnlam miin tun thleng hian an la hre thei lova, an inrinsiak vel mai mai a ni. Thenkhat inti hredeuhte chuan, "Khawvel hi he pawl hian an thuhnuaiah dahin 'New World Order' siam an tum a ni," ti te pawh an awm bawk. Khawvel mi ropui ber berte he pawlah hian membâr anlo ni thin tawh a, an la ni chho zel bawk a. Chumite zingah chuan American President hlui 14 chuang, George Washington tiamin an awm nghe nghe a ni. An pawl membârte hi an in duhsak mai bakah an inpui hrehlo reng reng a, thil tihtum mi naran tan a harsa tak niturte hi, puihna an ngen chuan, "Engmah an tan harsatna a awm ngailo," an ti hial thin. Dan leh hrai an nei mumal hle a, an zawm-in a kengkawh tha hle bawk. Inchibai dan adt. a hrang ngatin neih a ni nghe nghe.



An pawl hi chi hnih a awm a, chumi chu "tunlai leh Hmanlai Mason zirtirna zawmtute an ni a, F.& A.M. (Free and Accepted Masons)leh A.F.&A.M. (Antient Free and Accepted Masons /a hlui zawk) te anni a. An kalphung erawh a danglam hranlo a ni. Washington D.C. designtu French pa, Pierre Charles L'Enfant pawh kha Free Mason niin George Washington khan a thawhtir a ni a. A sulhnuah an pawl chhinchhiahna chi hrang hrang Washington kawtthler leh in-sakahte thleng ala hmuh theih nasa em em a ni. Chutiang te chu chhuitu thenkhatte chuan "Satanic" chhinchhiahna tam lutuk angin an sawi thin. Hriat chak an tam si, an zeldin thu bak thutak an hre silo hian he pawl hi a tihlu zual a, an ropuina a chawisang zual hle niin ka hre bawk!


Fraternal Order of Eagles:


He pawl hian membâr maktaduai khat chuang a nei a, United States ah leh Canada-ah te chuan, "People Helping People" tih a hriat anni ber awm e. Anni pawl hian kumtin dollar maktaduai chuang an tuak thin a, chumi chu mi harsa zualte tanpuinan pek chhuah ani thin.

Kum 1898 khan Seattle, Washington state ah lemchanna in neitu mi paruk te tangrualin, harsa zualte tanpui theihna tur anih hriaa an din a ni a. An tum a hlawhtlin tak em avang chuan, "Fraternal Order of Eagles" alo piangchhuak ta a ni.

An din chhan chu: Liberty - Truth, Justice - Equality for home - for country and for God a ni a.
A tum ber chu: The Fraternal Order of Eagles, An international, non-profit Organization, unites fraternally in the spirit of liberty truth, justice and equality, to make human life more desirable by lessening its ills, and by promoting p[eace, prosperity, gladness and hope, tih a ni.

United States leh Canada khawpui deuha chuan awmhmun "Aerie" a awm deuh zel a,keipawh chu Aerie 694 ah chuan lakluh ka ni ve a. Chungteah chuan bar, karaoke te leh live band leh chaw adt. membâr tan tlawm tak takin a awm a. Membâr te chuan mikhual (guest) an nei thiang a, an hming an ziahluh thlapangai thung. Phalna lova luh mai mai thianglo anih vangin membâr tin ten chabi (Magnetic key) an nei theuh a, chumi chabi chuan khawi khua ami pawh a mil bawk. Ni serh bikah te membâr te chhungkaw tan intihhlimna chi hrang hrang neih a ni thin a, naupang tan pawh intihhlimna tha tak an nei thin a, picnic na hmun thlengin he pawl hian "private" in an nei thin.

Eagles tana hun pawimawh thenkhat
:

Mothers Day:
Kum 1904 a, Eagles Memorial Service neih laiin,Frank E. Hering a thusawi chu Mothers Day tan a "First Public Plea" tia hriat a ni a. Eagles atangin Mothers Day hman tan tumna a piang anih chu.

Social Security:
President Franklin Roosevelt in kum 1935 a Social Security Act a sign khan, Eagles ho chu "He Act hlawhtlin nan a "Vision and courage" inni," tiin a signna pen chu a hlan a ni.

Jobs After 40:
President Lyndon B.Johnson in "Jobs After 40," kum upat vanga hnathawhna lama inthliarna awm dotu inni," tiin a signa pen a hlan.

Medicare:
President Johnson in Medicare a sign khan, "For your energetic and dedicated espousal of social justice...and the compassionate treatment of the sick and disabled," tiin a signna pen a hlan.


Khing pawl pahnihte khian an pawlah mi an lakluh dawnin engkim tithei (supreme being) kan ring em tih leh intiamkamna tam tak urhsun leh khunkhan takin neih a ni a. Chumi hnu chuan an lehkhabu chhah takah chuan membâr thar hming chu a luh ni nen ziak kaiin a awm ta thin a ni. Han ziah teuh ka chak tehlul nen sawi chhuah thianglo/khap tlat a awm nual avangin heti zawng hi ni mai sela, aduh tan chuan an hming hmangin internetah a zawn theih maiin ka ring.